Mаnevr svetоforlаrining lаmpаlаrini svetоdiodli modulini ishlаb chiqish

- Chiroqning qiymati ishlatilgan akkor chiroqning ishiga teng bo‘lgan davr 
uchun narxidan sezilarli darajada past; 
- Ish paytida resurslarni (mehnat va moliyaviy) katta tejash: xizmat 
ko‘rsatuvchi svetoforlarga tashriflar sonini 5 baravar kamaytirish mumkin; 
- Kelajakda svetoforlarning quvvat sarfini kamida 3 marta kamaytirishga imkon 
beradi; 
- “Filament” zaxirasining ekvivalenti xizmat qilish muddati sababli bitta 
filamentli chiroqlar ishlatiladigan JS12-15 yo‘l qismlarida ishlamay qolgan asosiy 
“filamentli” lampalarni ishlatganda qo‘shimcha iqtisodiy samarani olish mumkin 
(ya’ni , chiroq ikki davrga xizmat qiladi); 
- Projektor svetoforlari uchun lampalar ishlab chiqarish mumkin (hozirda 
bunday lampalar ishlab chiqarilmaydi); 
- Bu deyarli 100% qayta ishlashga yaroqli ekologik toza mahsulot (chiroq 
korpusi alyuminiy qotishmasidan tayyorlangan); 
Bunday LEDlar asosida MPS texnik talablariga ozmi-ko‘pmi mos keladigan 
monoxrom klaster tipidagi nurlanish manbalari paydo bo‘ldi. Shuning uchun 
Corvette-Lights 
tomonidan 
ishlab 
chiqarilgan 
yorug‘lik-optik 
yorug‘lik 
chiqaradigan diod (SSS) tizimlar ikkilamchi optikasiz LED matritsasidan iborat 
bo‘lib, ularni eng yaqin raqobatchisi – IRSET Center kompaniyasining SSS 
mahsulotidan ajratib turardi. 
 
2.3.Manevr svetoforlarining lampalarini svetodiodli modulining ishlashi 
LED elektrolyuminestsentsiya printsipi asosida ishlaydi. LEDning ishlashi 
ikkita p-tipli va n-tipli yarimo‘tkazgichlarning o‘zaro taʼsiriga asoslangan. Ikkita 

---

47 
yarim o‘tkazgichning kontakt nuqtasida elektr tokini o‘tishi natijasida bir turdagi 
o‘tkazuvchanlikdan ikkinchisiga o‘tish sodir bo‘ladi. Yarim o‘tkazgichlardan elektr 
toki o‘tganda elektronlarning manfiy zaryadi musbat zaryadlangan teshiklarning 
ionlariga ulanadi. Ushbu nuqtada energiya chiqariladi va biz yorugʼlik nurini 
ko‘ramiz. 
LEDlar turli shakllarga ega. Lekin eng keng tarqalgan dizayni bu anʼanaviy 5 
mm o‘lchamdagi svetodiod hisoblanadi. Bunday dizaynli svetodiodning yuqori 
qismida linza va pastki qismida reflektor hamda ichida elektr toki o‘tganda yorugʼlik 
chiqaradigan kristall mavjud bo‘ladi. 
Uning sxemasi oddiy: unda ikkita chiqish – anod va katod bor. Katodda 
alyuminiydan tayyorlangan parabolik qaytargich joylashgan. Bu chashka shaklidagi 
depressiyaga o‘xshaydi, uning tagida kristall joylashtirilgan. Qattiq holdagi 
monokristal-yorugʼlik tarqatuvchi diodning asosiy elementi bo‘lib, unda p-n o‘tish 
sodir bo‘ladi. Odatda, bitta kristall 0,3x0,3x0,25 mm o‘lchamli kub shakliga ega. 
Kristall anodga oltin sim yordamida ulanadi. Reflektor bilan birgalikda fokuslangan 
linza, optik shaffof polimer korpusi LEDning nurlanish burchagini va yorugʼlik 
nurining yo‘nalishini belgilaydi. 
LED turlari, spektri va ranglari. Zamonaviy LEDlar kamalakning barcha 
ranglarida: qizil, to‘q sariq, sariq, yashil, ko‘k va oq rangda bo‘ladi. LEDning elektr 
tokiga ulanganda chiqaradigan nurlari korpusning rangiga bogʼliq emas. Bu 
yarimo‘tkazgich ishlab chiqarishda ishlatiladigan materialga bogʼliq. Misol uchun, 
alyuminiy, indiy, geliy va fosfor aralashmalari qizildan sariqqa olib keladi. Аzot va 
indiy aralashmasi esa nurlangan och ranglarni yashildan ko‘k rangga olib keladi. Oq 
yorugʼlikka erishish uchun kristallga lyuminessent 
lampalar ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan fosfor 
qo‘shiladi. 
Odatda LEDlar 20 mА tok uchun mo‘ljallangan. 
Masalan, 80 mА ga mo‘ljallangan to‘rt kristalli diodlar 
ishlab chiqarilganda, bitta LED korpusida to‘rtta 
yarimo‘tkazgich kristallaridan foydalaniladi, chunki ularning har biri 20 mА tok 

---

48 
isteʼmol qiladi. LEDning yorqinligi uning tok kuchiga bogʼliq deb hisoblash 
mantiqan to‘gʼri. Tok kuchi qancha yuqori bo‘lsa, yorqinlik shuncha katta bo‘ladi. 
Lekin yarimo‘tkazgich materialning qarshiligi bilan aniqlanadigan tok kuchining 
chegaralari mavjud. Аks holda, diodi yonib ketishi va elektr buzilishi sodir bo‘lishi 
mumkin. LED chiroqlar elektr tarmogʼiga to‘gʼridan-to‘gʼri ulanishi mumkin emas. 
Misol uchun, LED ipini ulash uchun maxsus qurilmalar-transformatorlar ishlatiladi.
LEDlarning asosiy xususiyatlari. 
Uzoq umr: ishlab chiqaruvchi va parametrlarga qarab, 30 000 dan 100 000 
soatgacha. Taqqoslash uchun cho‘gʼlanma lampochkalarning xizmat muddati 1000 
soatni tashkil etadi. Energiyani tejaydigan texnologiyalarlardan biri. Diod anʼanaviy 
cho‘gʼlanma lampochka uchun zarur bo‘lgan energiyaning taxminan 10% ni talab 
qiladi. Taʼminot kuchlanishi impulslari chastotasini o‘zgartirish orqali yorugʼlik 
intensivligini sozlash mumkin bo‘ladi. Cho‘gʼlanma lampalar oddiy tebranish 
xolatda ishdan chiqishi mumkin. Diod uchun tebranish qo‘rqinchli emas. 
Temir yo‘l svetoforlarida chiroq o‘rnini zamonaviy LED egallasa svetofor 
boshlari (kallagi) qo‘shimcha afzalliklarga ega bo‘ladi. Signalning ko‘rinish 
diapazoni 200 metrdan 300 metrgacha oshiriladi, ko‘rish burchagi 200 metrdan
500 metrgacha oshiriladi va qalqon shishasi yoki LEDlarning shikastlanishi 
signalning rangini o‘zgartirmaydi. 
2001 yilda Gorkiy temir yo‘li mitti (monevr) svetoforlari uchun birinchi LED 
setlarini operativ sinovdan o‘tkazishni boshladi. Operativ testlar LED 
svetoforlarning yuqori optik xususiyatlarini tasdiqladi: chiroqlarning ko‘rinishi 
hatto mitti (monevr) svetoforlar ham kamida 800 metr masofada taqdim etildi. 
LEDlarning yuqori yoritish parametrlari signalni o‘qishning ko‘rinishi va aniqligini 
oshiradi, natijada mashinistlar uchun yaxshilangan ish sharoitlari yuzaga keladi, bu 
esa o‘z navbatida poezd xavfsizligi darajasini yaxshilashga yordam beradi. 
Biroq, afzalliklari bilan birga, kamchiliklari ham bir vaqtning o‘zida o‘zlarini 
ko‘rsatdi. LED tizimlarini joriy etish uchun jiddiy to‘siq svetoforlar uchun Markaziy 
elektr taʼminoti bilan mikrosxemalarda kabel yadrolari o‘rtasida kapasitif ulanishlar 
mavjudligi edi. Poezd harakati xavfsizligiga tahdid solayotgan yana bir jiddiy 

---

49 
kamchilik-bu signal o‘qi bo‘ylab to‘gʼridan-to‘gʼri quyosh radiatsiyasi uning 
rangining buzilishiga olib keladigan phantom yeffektining namoyon bo‘lishidir. 
Bundan tashqari, odatda yongʼin relelari bilan past oqimlarda signalning ishdan 
chiqishini nazorat qilish mumkin emas. Kamchiliklar svetofor signalining miltillash 
rejimini amalga oshirish bilan ham bogʼliq, chunki LED uchun “xolodnoy niti 
nakala” tushunchasi yo‘q va u yonib turgan pauzalar paytida butunlay o‘chirilishi 
kerak. Shuning uchun, kamchiliklarni bartaraf etish uchun to‘gʼri (optimal) 
yechimlarni ishlab chiqishdan oldin, LED svetoforlarini markazlashmagan avtoulov 
blokirovkasi bilan bosqichma-bosqich amalga oshirishni boshlash taklif qilindi.