Mantiqning baxs mavzui, ahamiyati; Mantiq va til - Tafakkur muammolarini
- Borliqning in`ikosi kabi
- qarab,uning moddiy olam
- bilan bog`liq ziddiyatli
- Jarayonligi, uning
- o`zgarib,rivojlanib
- turishi haqida fikr
- yuritadi
- Tafakkur shakllanish
- omillarini boshqa ruhiy
- jarayonlar(sezgi,idrok,
- tasavvur va boshqalar)
- bilan tushuntirib
- beradi
Mantiq boshqa fanlar singari, o`zgarib, rivojlanib turadigan fandir. - Mantiq boshqa fanlar singari, o`zgarib, rivojlanib turadigan fandir.
- Dialektik mantiq
- Tafakkurni jarayon kabi
- tadqiq qiladi.Tafakkur
- rivojini ilmiy falsafaning
- asosiy qonunlari-materiya
- va ongning bog`liqligi
- miqdor va sifat
- o`zgarishlarining
- o`zaro munosabati
- Rasmana mantiq
- Umuman inson ongida
- sodir bo`ladigan barqa-
- Ror tafakkur yuritish
- tajribasini umumlashti-
- rib, shu asosiy,zaruriy
- jihatlarni fan darajasida
- eng muhim qonuniyatlar
- kabi tadqiq qiladi,
- tushuntiradi.
- Kishilarning onggida olam voqea va hodisalari aks etishi bir
- qadar umumlashgan bo`ladi. Masalan,”daraxt” tushunchasini
- oladigan bo`lsak, u holda mevali va mevasi,tut va olma
- daraxtlari ko`z o`ngimizda gavdalanadi .
Narsa holat va jarayonlar ongimizga faqat tashqi, aniq tomonlar ila akslansa, biz ularni xis-tuyg`ular- xissiyot orqali aks ettirgan bo`lamiz. - Narsa holat va jarayonlar ongimizga faqat tashqi, aniq tomonlar ila akslansa, biz ularni xis-tuyg`ular- xissiyot orqali aks ettirgan bo`lamiz.
- Agar barcha bir turdagi narsalar, jarayonlar onggimizda o`zining muayyan zaruriy tomonlari ila akslansa, unda biz olamni mavhum tafakkur qolaversa, umuman tafakkur orqali anglagan bo`lamiz.
- Olam nar-salarining
- alohida, yakka
- tomonlari
- bilan aks
- ettiriladi.
- Olma du-maloq,qizil
- Eshitgan,
- ko`rgan
- narsalarni
- idrok etish.
- Daraxtning
- qanday
- Bargliligi,
- mevalimi
- yoki yo`q?
- Ko`z
- oldiga
- Keltirish.
- Qor deganga
- qish va oppoq muzdek
- qor ko`z oldimizga
- keladi.
- Voqeylikdagi
- Narsalarning
- eng umumiy,
- xususiy
- Tomonlarini
- bildiradigan
- tafakkur shakli.
- Universitet
- Predmetga
- Ma`lum bir
- Xossaning xos
- yoki xos
- emasligini
- ifodalovchi
- tafakkur
- shakli.
- Bir va undan
- ortiq chin
- mulohazalardan
- ma`lum qoidalar
- yordamida yangi
- bilimlarni
- keltirib chiqa-rishdan iborat
- tafakkur shakli.
- Xissiy bilishning miqiyosi kengayib va chuqurlashib, kishining aqliy bilishga-mantiqiy shakl va qonunlardan foydalanishga,o`z amaliy faoliyat muammolarining turli tomonlarini alohida va bir butunlikda qamrab lishga undaydi.
- Mantiqiy shakl –fikrlar tuzilishi va ularning yashash shaklidir. Mantiqiy shakllar tushuncha,hukm va xulosalash orqali namoyon bo`ladi.
Mantiq va Til - Til-insonning paydo bo`lishi bilan birga ijtiomoiy mehnat faoliyati natijasida paydo bo`ldi. Ibtidoiy odamlar jamoa bo`lib yashaganlarida bir-birlari ilan muloqot yuritishga, o`zaro fikr almashishga ehtiyoj sezganlar.
- Tilning vujudga kelishi bilan bog`liq ravishda insonning mavhum shakllar- tafakkur orqali dunyoni bilishda muhim o`zgarishlar sodir bo`la boshladi.Oddiy-oddiy tovushlar so`zlarga aylanib,insonni o`rab turgan tashqi olam narsalarining zaruriy, mohiyatli tomonlari mavhumlasha bordi.
- Til tufayli inson tashqi olam ko`rinishining chuqur bog`lanishlarini oydinlashtirdi va natijada, eng oddiy mavhumiy shakllar-tushunchalar vujudga keldi.
- Til bo`lmaganda axborot olish, uzatish, saqlash,shuningdek,ajdodlardan avlodlarga yetib kelgan ma`naviy merosning bizgacha yetib kelishi amri mahol edi.
- Muayyan xalq millatning tili
- Ilm-fan tili, turli belgilar
- bilan ifodalanadi
Belgi - Belgi- biror yakka yoki muayyan ko`plikdagi buyumlarning vakili kabi qaraladigan narsa yoki ramziy ifodadir.Mazku buyum yoki ramziy ifodalar axborotni qabul qilish,to`plash va boshqa shaxslarga uzatishda foydalaniladi.
- Mavjud muloqot tillari, ya`ni
- Biror bir narsalarni ixtiro
- etishga ,
- bilishga mo`ljallangan tillar
- Nusxali ko`chirmlar: oyoq-qo`l
- izlari
- Xabar xususiyati belgilari:
- Qaldirg`ochining kelishi
- bahordan darak
- Ramziy belgilar: Milliy gerbimiz
-
- Belgilarning o`zaro bog`lanish qonuniyatlarini semiotika fani o`rganadi.
- Mavjud muloqot tillari, ya`ni
- Biror bir narsalarni ixtiro
- etishga ,
- bilishga mo`ljallangan tillar
- Mavjud muloqot tillari, ya`ni
- Biror bir narsalarni ixtiro
- etishga ,
- bilishga mo`ljallangan tillar
- Nusxali ko`chirmlar: oyoq-qo`l
- izlari
- Xabar xususiyati belgilari:
- Qaldirg`ochining kelishi
- bahordan darak
- Ramziy belgilar: Milliy gerbimiz
-
Semiotika - Semiotika-tillarning kelib chiqishi,dunyo xalqlari tillarining grammatikasi, gap va so`z qurilish qonuniyatlari haqida baxs yuritmaydi.Balki, barcha tillar uchun umumiy bo`lgan moddiy zaminni belgilar vositasida o`rganadi.
- Mazkur zamin tillarning muayyan belgilaridan iborat bo`lib,ularning o`zaro bog`lanishlarida namoyon bo`ladigan,,aynan ana shu, munosabatlar doirasida amalga oshadigan qonuniyatlardan iboratdir.
- Bu o`rinda tillarning an`analari-so`z boyligi, milliy o`ziga xosligi mo`nelik qilmaydiganumumiy xususiyatlari o`rganilib, ularning barcha tillar uchun mushtarak ekanligi qayd etiladi.
Semiotika e`tiborga oladigan omillar: - Moddiy jihatlarning, buyumlarning ongdan tashqariligi;
- Olam hodisalarining g`oyaviy in`ikos etish;
- G`oyaviylik va moddiylikning bir-biriga bog`liqligi;
- G`oyaviy hodisalarning ham bir-biri bilan bog`liqligi.
- Semiotikaning mazkur muammolarini nisbatan mustaqil uchta
- fan tadqiq qiladi.
- (Yunoncha “sintaksis”-qurilma,
- tarkib)shakllangan tilning
- tuzilishini, belgilarning
- uzatilish va saqlanish
- qonuniyatlarini tekshiradi.
- U mazkur muammolarni
- tushuntiriladigan
- hisoblashning sof shakliy
- qismi kabi ham qaraydi.
- Zotan, har bir hisoblanadigan
- shakliy
- tizimda muayyan harfiy
- ko`plik(alifbo) bo`ladi.
- Bu alfavit mantiqiy sintaksisning
- o`rganish sohasiga kiradi.
- Bunda narsani ifodalaydigan
- hisoblashning xulosalari kelib
- chiqishi va uning o`zgarishi
- kabi muammolar ham tadqiq etiladi.
- (yunoncha semantikos-
- ifodalaygigan) tilning ikki
- o`zaro bog`langan muhim
- jihatlarini-til mazmuni va
- til ma`nosini tahlil qilishdek
- amaliyot uchun o`ta zarur
- belgilar munosabati
- muammolarini o`rganadi.
- Shu bois,mantiqiy
- semantika so`zlar va
- ulargamuvofiq keladigan
- tushunchalarning
- qonuniy bog`lanishlarini
- izohlab beradi.
- (yunoncha “praktikus”-
- ish ,harakat belgilardagi
- munosabatdorlik bilan
- mana shu belgilardan
- foydalanuvchi inson
- mashina va belgilar
- tizimi orasidagi
- bog`lanishlarni
- tushuntiradi.Shunday
- qilib ,semiotika har bir
- tilga oid belgi-buyumlarni
- yoki ulardagi biror bir
- zaruriy jihatni ifodalab,
- Insonga moddiy olam
- Haqidagi aniq bilimlarning
- muayyan tizimini
- keltirib chiqarishga
- yordam beradi.
Ism-aniq,xissiy yaqqol buyumlarni yoki buyumlar guruhini, ko`pligini ifodalaydigan so`z yoki so`zlar birikmasidir. Ismda in`ikos etgan so`z yoki so`zlar birikmasi tabiiy va sun`iy shakllanga tilga taaluqli bo`lishi mumkin.So`z yoki so`zlar birikmasi belgilarda ifodalanadi. - Ism-aniq,xissiy yaqqol buyumlarni yoki buyumlar guruhini, ko`pligini ifodalaydigan so`z yoki so`zlar birikmasidir. Ismda in`ikos etgan so`z yoki so`zlar birikmasi tabiiy va sun`iy shakllanga tilga taaluqli bo`lishi mumkin.So`z yoki so`zlar birikmasi belgilarda ifodalanadi.
- ifodalangan belgilar miqdoriga ko`ra
- Bir belgi bilan
- Berilgan bir buyumning
- yoki buyumlar ko`pligining
- ifodasidir. Masalan,
- “tinglovchi”
- Bir necha so`zlar orqali
- bir yoki bir necha
- buyumni ifodalaydi.Masalan,
- “201-guruh tinglovchisi
- Ibragimova “
- ifodalangan belgilar miqdoriga ko`ra
- Bir necha so`zlar orqali
- bir yoki bir necha
- buyumni ifodalaydi.Masalan,
- “201-guruh tinglovchisi
- Ibragimova “
- ifodalangan belgilar miqdoriga ko`ra
- Bir belgi bilan
- Berilgan bir buyumning
- yoki buyumlar ko`pligining
- ifodasidir. Masalan,
- “tinglovchi”
- Bir necha so`zlar orqali
- bir yoki bir necha
- buyumni ifodalaydi.Masalan,
- “201-guruh tinglovchisi
- Ibragimova “
- ifodalangan belgilar miqdoriga ko`ra
- Ismda ifodalangan buyumlar miqdoriga ko`ra
- O`ZLIK
- alohida buyumlar
- nomini ifodalaydi.
- “Quyosh” “Orol
- dengizi”
- UMUMIY
- Ikki va undan
- ortiq buyumlarni
- ifodalaydi.
- Har bir ismda ma`no va mazmun mavjud.
- Ismning mazmuni-unda ifodalangan buyumlar yoki buyumlar guruhi.
- Ismning ma`nosi-ismda gavdalangan buyumlar yoki buyumlar guruhining
- ifodalanish usulidir.
Tilning semantik kategoriyalari - Tilning semantik kategoriyalari-bu narsalar va ular orasidagi munosabatlar to`g`risidagi fikrni ifodalaydigan belgili axborot tizimlaridir.Bu tizimlar vositasida inson muayyan narsalar va ular orasidagi munosabatlarni, belgilarni chuqurroq ifoda etadi,anglab oladi va boshqalarga yetkazadi.
- Tilning semantik kategoriyalari grammatik qurilmalar- gaplar va ularni o`zaro bog`laydigan ifodalar: Deskriptiv(bayoniy) va Mantiqiy atamalar
- Gaplar ifoda
- maqsadiga ko`ra
- Tugallanmagan, to`ldiruvga muhtoj
Tabiiy (so`zlashuv tili) - Buyumlarningismlari
- so`z va so`z birimalari
- bo`lib ,ular buyumlarning
- o`zini yoki guruhini ifoda-
- laydi.Har bir buyum yoki
- Buyumlar ko`pligi bir yoki
- bir necha ism bilan
- ifodalanishi mumkin.M-n,
- “Ahmad Yassaviy”
- Mavjud belgilarning,
- munosabatlarning ifodasidir.Tabiiy til qoidalariga ko`ra kesim hisoblanadi.
- O`zaro o`zgaruvchan
- munosabatdagi buyumlar
- o`rtasidagi vazifalarning
- ifodasidir.mazkur belgilar.”+”,”-”,”x,y”
- Narsalar yoxud
- ularning belgilari
- o`rtasidagi munosa-
- batni ifodalaydi.
- Yaxshiroq,
- Ali-muhammadning
- kuyovi
- Belgi yoki xususiyatini
- ifodalaydi. Shirin,
- nordon
Mantiqiy atamalar - Mantiqiy atamalar mantiqda fikrlar orasidagi muyyan munosabatlarni ifodalaydigan ismlardir.Keng ma`noda esa mantiqiy atamalar ism va iboralarning, belgi va ishoralarning ifodasidir.
- Mantiqiy atamalarga har bir jonli tilda mavjud bo`ladigan grammatik qurilmalarning ramziy mantiqdagi doimiyliklari, maxsus qisqartmali ifodalar bo`lib,ular mantiqiy o`zgarmas doimiylar deyiladi.
- Va , yoki, mabodo, agar
Do'stlaringiz bilan baham: |
