Маoлумотнома

2. Янги материални ўзлаштириш дарслари мазмунан дарснинг 
хилини аталишига мос тушиб, фақат дастурнинг янги мавзуларинигиа ўзида 
мужассамлаштирган бўлади, ўзидан олдинги туркум дарслари ниҳояси билан 
боғланади ва ўзининг қуйидаги асосий элементларидан таркиб топади: 1. 
Ўқувчиларни диққатини йиғиш. 2. Организмни тайёрлаш (умумий чигал 
ёзиш). 3. Қоидалар,ҳаракат техникаси ва тактикасини ўзлаштириш. 4. 
Юкламни озайтириш. 5. Дарсни якунлаш ва уйга вазифа. 
Қайд қилинганлардан ташқари бошқа элементларҳам мавжуд лекин 
улар ўзлаштириш дарсларининг типик тузилишига айтарли даражада таoсир 
кўрсатмайди. 
Дарснинг ушбу хилини асосий хусусияти фақат янги материални 
ўқитилишида бўлиб, ўқитувчи ва ўқувчилар учун белгиланган талабларни 
қўяди. Бу талаблар дарсни амалий аҳамияти, унинг ҳаётий зарурий ҳаракат 
малакалари билан бойлиги ва улар билан боғлиқлиги, ўқувчилар учун 
қизиқарлилиги, уларни фаоллигини ошира олишлиги тарзида намоён бўлади. 
3. Аралаш дарслар – педагогик вазифасига кўра дарс хилларининг 
бошқа турларидан фарқли ўлароқ жисмоний тарбия ўқитувчилари томонидан 
амалда кўпроқ фойдаланилади. Ўз мазмунига кўра бу дарслар таoлим 
жараёнининг таништириш, ўзлаштириш, мустахкамлаш ва такомиллаштириш 
этапларининг мазмунини ўз ичига олади ваҳар бир дарс (ёки машғулот)да 
ҳам янги ўзлаштирилмаган, ёки олдин ўзлаштирилган, мустаҳкамланган, 
такомиллаштирилган материални ўқитади. Бундай дарсларда янги материал 
билан ва ўрганилганларни бажариш, такомиллаштириш вазифалари бирга 
амалга оширилади. Дарснинг асосий қисмида машқларнинг бир турига хос 
янги материални бериш ва унга ўқитиш учун нисбатан кўпроқ вақт 
ажратилиши лозим. 
Аралаш дарслар ўзининг қуйидаги таркибий элементларидан ташкил 
топади: 1. Ўқувчиларнинг диққатини уюштириш. 2. Организмни тайёрлаш 
(умумий ва махсу чигал ёзиш). 3.Янги материални ўзлаштириш. 
4.Ўрганилган 
ҳаракат 
фаолиятини 
такрорлаш (мустаҳкамлаш) ва 
такомиллаштириш. 5. Юкламани пасайтириш. 6. Дарсни якунлаш ва уйга 
вазифа.
Бошланғич синфларда дарснинг элементларини ўзаро муносабати ўрта 
ёшдагилар, айниқса катта мактаб ёшидагилардагига нисбатан бир маромда. 
Чунки «диққатни йиғиш», «юкламани пасайтириш», «дарсни якуни ва уйга 
вазифа бериш» кичик мактаб ёшидагиларда кўпроқ вақтни олади. Қолаверса 
бу ёшдагилар сафда ва бошқа жихозлар билан машқларни бажариш учун кўп 
вақт сарфлайдилар. Шунга кўра дарснинг бу хилини асосий қисмида айрим 
холларда 7-10 дақиқа атрофида вақт сарфланиши мумкин. Бешинчи 
синфларга бориб дарс элемент-ларининг муносабати нисбатан тенглашади, 7- 

---

166 
ва айниқса 9-синфларда дарс элементлари учун ажратилган вақтнинг 
муносабати кескин фарқланади. Айрим элементларга жуда қисқа вақт кетса 
айримларига эса айтарли кўп вақт сарфланади. Дарснинг хилига қараб бир-
бири билан ўзаро боғланган турли хилдаги дарс элементларидан фойдаланиш 
мумкин. 
4. Мутаҳкамлаш ва такомиллаштириш дарслари – кириш, янги 
материални ўзлаштириш дарсларидан сўнг асосанҳаракат техникасининг 
асоси ўзлаштириб бўлингандан сўнг, ўрганилган машқларни мукаммал 
бажариш мақсадида ташкилланади. Такомиллаштириш дарслари ўз ичига 
педагогик 
вазифасига 
кўра 
мустахкамлаш 
ва 
ўзлаштирилганни 
такомиллаштириш дарс хилларининг мазмунини мужассамлаштиради. 
Такомиллаштириш дарсларида асосий эътибор машқларни бажариш орқали 
ҳосил бўлган ҳаракат малакаларини кўникмага айлантириш, машқни 
бажариш таомилини топиш, индивид учун ҳаракат техникасини 
мослаштиришни, жисмоний сифатларни ривожлантиришни ўз олдига мақсад 
қилиб қўяди. Дарсларнинг педагогик вазифасига кўра қайд қилинган хили 
тренировка машғулотлари тарзида уюштирилади. Дарснинг бу хили ўзида 
қуйидаги типик элементларни мужассамлаштириши мумкин: 1. Ўқувчилар 
диққатини ташкиллаш. 2. Организмни тайёрлаш (махсус чигал ёзиш). 3. 
Ҳаракат техникаси ва тактикасини мустаҳкамлаш ва такомиллаштириш. 4. 
Юкламани пасайтириш. 5. Дарсни якунлаш ва уйга вазифа бериш.