Марказий банк ва унинг функциялари


Download 1.83 Mb.
bet2/4
Sana15.03.2023
Hajmi1.83 Mb.
#1270488
1   2   3   4
Bog'liq
14 мавзу Марказий банк ва унинг функциялари

Банк иши ривожланишининг дастлабки босқичларида ривожланган мамлакатларда тижорат банклари капиталларни йиғиш мақсадида муомалага банкнотлар чиқарганлар. Банкларнинг йириклашуви, банк ишининг ривожланиши натижасида банкноталарни муомалага чиқариш йирик тижорат банклар қўлига ўта борган ва кейинчалик бирор йирик банк ихтиёрига берилган. Бу банк миллий ёки эмиссион банк кейинчалик марказий банк деб аталган. Марказий банк яъни кредит тизимини бошқариб турувчи, барча банклар фаолиятини назорат қилиб турувчи кредит институти сифатида намоён бўлади.

Биринчи йўл – бу узоқ давр давомида тижорат банкларининг ривожланиши натижасида, уларни милллийлаштириш йўли билан Марказий банкларнинг ташкил қилиниши. Бунга мисол қилиб, Англия банкини (1844 йил), Франция банкини (1848 йил), Испания банки (1874 йил), Германия Рейхс банки (1875 йил), Италияда (1893 йил), Испанияда (1874 йил) мавжуд банкларнинг эмиссион марказ сифатида фаолият кўрсатишга мослашганлигини келтириш мумкин.


Жаҳон амалиётида марказий банклар вужудга келишининг икки асосий йўли мавжуд:

Биринчи йўл – бу узоқ давр давомида тижорат банкларининг ривожланиши натижасида, уларни милллийлаштириш йўли билан Марказий банкларнинг ташкил қилиниши. Бунга мисол қилиб, Англия банкини (1844 йил), Франция банкини (1848 йил), Испания банки (1874 йил), Германия Рейхс банки (1875 йил), Италияда (1893 йил), Испанияда (1874 йил) мавжуд банкларнинг эмиссион марказ сифатида фаолият кўрсатишга мослашганлигини келтириш мумкин.

Иккинчи йўл – ташкил қилингандаёқ Марказий банк – эмиссион марказ сифатида қабул қилинган банклар. Бундай банкларга АҚШнинг Федерал банклари, 1913 йилларда кўпгина Лотин Америкаси мамлакатларида ташкил қилинган банклар, Австрия банки ва бошқаларни мисол келтириш мумкин.




Марказий банкларнинг турлари ва шакллари

Мулкчилик шаклига кўра

Бошқариш характерига кўра

Қонунчилик актларни мавжудлиги бўйича

Хизмат кўрсатиш объектлари бўйича

Мустақиллиги бўйича

Давлат

Банк оддий акционерлик жамиятига ўхшаш шаклда бошқарилади, хусусий акционерлар томонидан сайланади

Марказий банкнинг вазифалари ва мақсади “Марказий банк” тўғрисидаги қонунда акс эттирилади.

Давлат ва тижорат банкларига хизмат кўрсатади

Мустақил

Акционер

Давлат томонидан бошқариладиган банк

Марказий банкнинг қонунчилик жиҳатлари фақат асосий жиҳатлари акс эттирилади.

Давлат, тижорат банклари ва юридик шахсларга хизмат кўрсатади.

Мустақил, лекин ҳукумат олдида ҳисобот беради

Аралаш

Банк акционерлар ва давлат томонидан аралаш шаклда бошқарилади.

Марказий банкнинг вазифлари асосан миллий анъаналарга асосланади.

Давлат, тижорат банклари, юридик шахслар ва жисмоний шахсларга хизмат кўрсатади.

Тўлалигича давлатга бўйсунади.

Марказий банкнинг ташкил этиш шакллари деганда уларнинг фаолият юритиши учун лозим бўлган устав капиталининг шаклланиш манбалари эътиборга олинади.


Марказий банклар мамлакатда қонунлар асосида давлат томонидан ташкил этилади. Лекин унинг устав капиталининг шаклланиш манбалари турлича бўлиши мумкин.

Баъзи мамлакатларда Марказий банк устав капитали шаклланиши ушбу мамлакатлар қонунчилигига мувофиқ қуйидагича:



т/р №

Мамлакатлар

Марказий банк устав капитали манбалари

1.

Буюк Британия, Дания, Голландия,
Россия, Франция, Германия

100 фоиз давлат мулки

2.

Швейцария

43 фоиз-хусусий шахслар;
57 фоиз-кантон(маъмурий бўлинмалар) мулки

3

Италия

100 фоиз – банклар ва суғурта компаниялари мулки

4.

АҚШ

100 фоиз-Федерал Резерв тизимига аъзо банклармулки

5.

Япония

55 фоиз-Давлат мулки;
45 фоиз-хусусий шахслар мулки

6.

Австрия

50 фоиз-Федерация мулки
50 фоиз-Юридик ва жисмоний шахслар мулки


Download 1.83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling