Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi

charmgar
, maxsi va meshkob 
tikuvchilar 
saxtlagar,
qo‘y va echki terisidan charm tayyorlovchi 
ustalar esa 
meshgar
deb atalgan. Shuningdek, poyafzalchi ustalar 
etikchi, 
maxsido'z 
va kovushdo'z
deb 
atalgan. 
Kulolchilik 
ustaxonalarida tandirchi, xumdonchi, badiyachi va koshinchi kabilar 
mehnat qilgan.
61

---

Degrezlik
o ‘zbeklam ing eng qadim iy hunarlaridan hisoblanadi. 
M isgar, 
rextgar, 
zangulasoz 
va 
zargar 
ustalar 
tayyorlagan 
m ahsulotlarga talab ham da ehtiyoj katta bo ‘lgan. C h o 4yandan qozon 
quyish ishlari M arkaziy O siyo hududlarida III—V asrlardayoq yaxshi 
rivojlangani m a'lum . Q uym a cho‘yan, bronza va m is buyum lar bilan 
ishlashda o ‘zbek ustalariga teng keladigani b o ‘lmagan.
Q o ‘li gul ustalar ishlagan qadim iy metall buyum larining xilma- 
xili respublikam izning k o ‘pgina m uzeylarida nam oyish qilinayotgani 
bejiz em as. Q uym a qozon, sham don, chiroqdon, m ankaldon (uyni 
isitadigan ch o ‘yan ko ‘m irdon), o ‘sm adon, qulf, zanjir va turli badiiy 
buyum lam i bugungi kunda ham m a qiziqib tom osha qilmoqda. 
M isgarlar yasagan qum g‘on, oftoba va turli-tum an uy-ro‘zg‘or 
buyum lariga talab katta b o ‘lgan. H unarm andlar orasida beshikchi, 
kigizchi, arqonchi, sovunchi, sham chi, shirapaz, nisholdachi, va 
nosvoychilar ham m avjud bo ‘lgan.
Transport
0 ‘zbekiston qadim iy karvon yoMlariga boy o ‘lka 
hisoblanib, Buyuk Ipak y o i i orqali butun dunyoga maslihur b o‘lgan. 
U shbu y o ‘ldan ot va tuyalardan iborat karvonlar ketm a-ket o ‘tib 
turgan. Karvon yoMlari ko‘hna Xorazm dan shim olda - Kazalinsk, 
Perovsk va Irgiz shaharlari tom on, g ‘arbda Astraxan ham da Kaspiy 
dengizi qirg‘oqlari sari, sharqda Jizzax va Toshkentga, janu bd a esa 
Ashxobod, Mari va B uxoroga olib borgan.
Buxoro karvon y o ‘Harming ayni chorrahasi hisoblanar edi. 
Shim oldan, ya'ni Kazalinskdan, sharq bilan g ‘arbdan Q orako‘1, 
K arm ana va Samarqand, janubdan esa Qarshidan karvonlar qatnar edi. 
Toshkentda bir tom ondan Orenburg, ikkinchi tom ondan esa Vem iy 
(Olmaota)dan keladigan yoMlar tutashgan edi.
K o‘pincha tuya karvonlari bilan y o ‘l yurilgan. Odatda, har bir 
karvonda 2 0 -3 0 ta, ba'zan esa hatto 6 0 -7 0 ta tuya b o ‘lgan. 
Karvonboshiga nor tuya qo‘yilgan. Boy savdogar yoki karvon egalari 
ushbu tuyaga yuk ortmasdan, uni chiroyli yasatgan. Egarining 
chetlariga popukli qizil jihozpo‘sh solinib, bo‘yniga charm tasm a 
bilan katta “d o ‘m -do‘m” qo‘ng‘iroq, pastrog‘iga undan kichikroq 
“tuqur” qo ‘ng ‘iroq, oldingi ikki oyog‘ining ostiga beshtadan dum aloq 
shiqildoq-qo‘n g ‘iroqchalar osilgan. Ushbu qo‘ng‘iroqchalar “tizgir” 
deb atalgan.
K arvonning oxiriga luk tuya qo‘yilgan. Uning bo‘yniga “tusay 
qo ‘n g ‘iroq”, quloqlari tagiga va karvon orasidagi tuyalarga esa

---

ittadan “chakka qo‘ng‘iroqlar” osilgan. Tuyalardan biron yerga borib 
.ilish uchun ham foydalanilgan. Xotin-qiziami tuyaga o ‘tkazish 
ichun kajava (soyabon) o ‘matilgan. Kelinni olib ketayotganda bezak 
psrda tutilgan kajavadan foydalanilgan.
Yuk tashishda tuyadan tashqari ot va eshakaan foydalanilgan. 
Oiga odatda, 120 kg gacha, eshakka 300 kg gacha yuk ortilgan. 
.ho‘ponlar, dehqonlar va tuyachi-karvonchilar ko‘pincha eshak 
•lingan.
Cho‘lga 
chiqish 
kerak 
bo‘lgan 
hollarda 
aravadan 
ham 
■oydalanilgan. Aravalar asosan, ikki nom bilan atalgan: Q o‘qon arava 
Xorazm aravasi. Shuningdek, o ‘lkada qoraqalpoq aravasi >
ham, 
avjud boMgan. Arxeologik qazilmalardan topilgan yodgorliklarga 
Karaganda, Xorazm aravasi ancha qadimiy bo‘lib, u Q o'qon aravasiga', 
Karaganda ancha vazmin va g ‘ildiraklari kattaroq ko ‘rinishga ega edi. 
Kerazmlik aravakash aravadagi maxsus o ‘rinda o ‘tirib, Q o‘qon 
..iravasida esa otga o ‘tirilgan holda arava boshqarilgan. Qorqalpoq 
iravasida ham aravakash uchun maxsus o ‘rindiq yasalgan.
Daryo, коЧ va dengizlarda suzish uchun qayiq hamda kema 
shlatilgan, shuningdek, qamish bog‘lamlaridan yasalgan soldan ham 
foydalanilgan.