“Маркетинг” кафедраси

8.2. ХАЛҚАРО БОЗОРГА ЕТКАЗИБ БЕРИЛУВЧИ ТОВАРНИНГ УМУМИЙ 
ТАВСИФНОМАСИ 
Маркетингда эҳтиѐжларни қондириш учун истеъмол қилиш ѐки сотиб олиш мумкин 
бўлган барча нарса товар деб аталади. Товар бирлиги – бошқалардан ажралиб турувчи бир 
бутунлик, яхлитлик бўлиб, нархи, ташқи кўриниши ва ҳажми каби кўрсаткичлар билан 
тавсифланади. Товарларнинг беш хил даражаси мавжуд: 
1. мўлжалдаги товар – товар тушунчасининг асоси, яъни товарнинг моҳияти, ундан 
олинадиган фойда. 
2. товар табиати – сифат даражаси, хислатлар йиғиндиси, ўзига хос безаклар, марка 
номи ва ўзига хос ўрам. 
3. кутилаѐтган товар – харидор харид қилган товардан топишни ният қилувчи 
тавсифномалар. 
4. мустаҳкамланган товар – қўшимча хизматлар тақдим этиш - товарни харидорнинг 
уйига етказиб бериш, ўрнатиб бериш, шикастланган товарларни бепул алмаштириб бериш 
ва ҳоказо. 
5. потенциал товар – янги, бошланғич материаллар ѐки кутилмаган, эксклюзив, 
дизайнерлик қарорлари. 
Халқаро бозорда товарга ҳамроҳлик қилувчи асосий маркетинг тавсифномалари 
товар сифати, ассортименти, ўрови ва дизайни, маркаси ва сервис сиѐсатидан иборат. 
Товар тавсифномаси икки йўналишда – товарнинг техник тавсифномалари (тўхтовсиз 
ишлаши, хавфсизлиги, экология кўрсаткичлари) бўйича ва истеъмолчи эҳтиѐжларини 
қондириш қобилияти бўйича аниқланади. Шу сабабли товар сифати тавсифномалари 
объектив (техник) ва субъектив (қулайлик, мода ва фойдаланиш усулларига нисбатан) 
турларга тақсимланади. 
Товар ассортименти. Товар ассортименти деганда ўзаро ўхшаш хислатлари, бир хил 
истеъмолчилар гуруҳларига сотилиши, бозор томон ҳаракаталнтиришнинг маркетинг 
услуби ҳамда битта ѐки бир хил нарх диапазонида эканлиги билан боғлиқ бўлган товар 
гуруҳлари тушунилади. Товар ассортиментига тааллуқли бўлган қарорлар товар 
ассортименти бўйича менежер томонидан қабул қилинади ва қуйидаги йўналишларни 
қамраб олади: товар ассортиментининг кенглиги ҳақидаги қарор, товар ассортиментини 
юқорига ѐки пастга кенгайтириш, ассортиментни икки томонлама кенгайтириш, товар 

---

43 
ассортиментини бойитиш ва янгилаш.
Товар ассортиментини бойитиш ва янгилаш янги товарларни қўшиш ҳисобига рўй 
беради. Товар ассортиментини бойитишга бир қатор сабаблар мавжуд: қўшимча фойда 
олишга интилиш; ортиқча ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланиш; ассортиментга бой 
етакчи компанияга айланишга ҳаракат қилиб кўриш; рақобатчилар ҳужумиларини 
қайтариш мақсадида товар ассортиментидаги камчиликлар ўрнини тўлдириш.
Халқаро миқѐсда компанияларнинг ассортимент сиѐсатига иккита асосий гуруҳ – 
ички ва ташқи гуруҳ омиллари таъсир кўрсатади.
Ташқи омиллар қаторига товар етказиб бериш бўйича ҳуқуқий чекловлар, 
рақобатчилик даражаси, сотув каналларининг ривожланганлиги, истеъмолчиларнинг 
ижтимоий-маданий тавсифномалари ва шу кабиларни киритиш мумкин. Ассортимент 
сиѐсати кўп жиҳатдан компания товарининг ташқи бозордаги бошқа товарларга 
боғлиқлигига боғланади. 
Ички омиллар компаниянинг ишлаб чиқариш кучлари, ноу-хау, ишлаб чиқариш 
тажрибаси ва харажатларидан иборат.