“Маркетинг” кафедраси

8.7.ЭКСПОРТ ТОВАР АССОРТИМЕНТИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ 
Экспорт товар ассортиментини режалаштириш модернизация қилинаѐтган ва янги 
товарларнинг характери ҳамда уларга мос келувчи кўрсаткичларни аниқлашдан иборат. 
Эски ва янги ишлаб чиқарилаѐтган товарлар ҳажмининг нисбати, оддий ва илм талаб 
қилувчи, анъанавий ва ижтимоий-иқтисодий ҳамда техник янгиликларга оид масалалар 
ҳал этилади.
Экспорт товар ассортиментини режалаштиришда экспортчининг қуйидагиларни 
бажара олиши ҳам муҳим аҳамият касб этади: 

ҳозирги пайтда рақобатбардошлик кўрсаткичлари паст бўлган ва истиқболда 
рентабеллиги паст бўлиши кутилаѐтган маҳсулотлар рўйхатини аниқлаш; 

маҳсулотларни экспорт товарлар таркибидан чиқариш муддати ва рўйхатини 
аниқлаш; 

қайси 
товарларни 
модернизациялаш 
кераклигини, 
шунингдек, 
муайян 
маҳсулотларни қўллашнинг янги усулларини аниқлаш; 

халқаро бозор учун янги маҳсулот ишлаб чиқариш таклифларини ишлаб чиқиш ва 
кўриб чиқишга чуқур ўйлаб кўрган ҳолда ѐндашиш. 
8.8.ЭКСПОРТ СИЁСАТИДА ТОВАРЛАРНИ ЎРАШ, МАРКАЛАШ 
Экспорт упаковкасини ишлаб чиқиш фирманинг ташқи бозордаги товар 
сиѐсатининг ажралмас қисми ҳисобланади. Барча мамлакатларда харидорлар манфаатини 
ҳимоя қилиш мақсадида товар упаковкаси соҳасига оид қонунчилик мавжуд. Ғарбий 
Германияда упаковкани рационаллаштириш жамияти кенг истеъмол товарлари 
упаковкаси бўйича нормаларни ишлаб чиққан бўлиб, унга кўра: 

упаковкадаги расм ва матнлар аниқ бўлиши ҳамда товарнинг моҳиятини 
ифодалаши лозим; 

упаковка қилинган товарнинг вазни ва миқдори тўғрисидаги маълумотлар 
кўринарли жойда бўлиши керак; 

упаковкадаги товарлар сони имкони борича бутун бўлиши лозим; 

упаковкадаги нарх аниқ ва яхши кўринадиган бўлиши керак. 
Шунингдек, товар упаковкасида товар ишлаб чиқарилган пайт ва уни истеъмол 
қилиш муддати кўрсатилиши зарур. Бундан ташқари, сотувчилар учун тавсиялар мавжуд – 
упаковка харажатларини камайтириш, қайта ишланиши осон бўлган упаковка яратиш 
маслаҳат берилади. Бу чора-тадбирлар экологик муҳитнинг ифлосланиши сабабли ҳамда 
моддий ва табиий ресурсларни тежаш учун муҳим аҳамият касб этади. 

---

48 
Халқаро савдода кенг қамровли товар массасига кирувчи ҳар бир маҳсулот ҳақидаги 
маълумотлар чет эллик мавжуд ва потенциал харидорларга етказилиши лозим. Амалда 
товар ҳақидаги маълумотлар воситаси – маркировка шакллантирилган. Маркировка бу 
маҳсулот ва унинг упаковкасига рамзий белгилар, расм, рақамли ва ҳарфли белгиларни 
акс эттиришдир. 
Экспорт товари маркировкаси ҳар доим қуйидаги маълумотларни ўз ичига олиши 
лозим: ишлаб чиқарувчининг номи, буюртма номери, упаковка бирлиги номери, ишлаб 
чиқарилган мамлакат номи, ўлчами, юклаш ва тушириш йўриқномаси, хавфсизлик бўйича 
қўшимча кўрсатмалар. 
Маркировка қуйидаги асосий вазифаларни бажаради: 
1. Юкнинг ташувчилар, олувчилар ва халқаро бозорнинг иштирок этувчи бошқа 
субъектлари томонидан осон таниб олинишини таъминлайди. 
2. Юкни тўғри сақлаш ва етказишни таъминлаш учун мос келувчи тартибни 
кўрсатади. 
3. У билан нотўғри муомала қилинганда ташилаѐтган ѐки сақланаѐтган юк 
туғдириши мумкин бўлган хавф-хатардан огоҳлантиради. 
Халқаро савдода маркировкадаги барча ѐзувлар импорт қилувчи мамлакат тилида 
бажарилади. /арбий Европанинг айрим мамлакатларида тўрт тилда, айримларида эса олти 
хил тилда ѐзиш йўлга қўйилган. Маркировканинг қуйидагича турлари мавжуд: 

товар маркировкаси – товарнинг номи, ГОСТ рақами, тайѐрланган вақти, завод 
маркаси, буюртма ва наряд номери; 

жўнатиш маркировкаси – товарни жўнатиш ва қабул қилиш манзили, жўнатувчи ва 
қабул қилувчининг номи, брутто ва нетто вазни; 

транспорт маркировкаси – транспорт ҳужжатига асосан ташилаѐтган партиядаги 
ўринлар сони, товарнинг юк партиясидаги ўрнининг тартиб рақами; 

махсус маркировка – юкни юклаш, ташиш ва сақлашда у билан муомала қилиш 
усулларини белгиловчи огоҳлантирувчи ѐзув ва белгилар. 
Товар, жўнатиш ва махсус маркировкалар юк жўнатувчи томонидан, транспорт 
маркировкаси эса юк ташувчи ѐки унинг агенти томонидан бажарилади. 
Маркировка 
товар 
маркасини 
ифодалайди 
ҳамда 
қуйидагиларни 
мужассамлантиради: 

фирма белгиси (рамз, расм, ажратиб турувчи ранг, шартли белгиланиш); 

фирма номи (сўз ѐки сўз бирикмаси, ҳарф ѐки ҳарфлар гуруҳи); 

товар образи (жонлантирилган товар маркаси). 
Ҳозирга пайтда товарлар маркировкаси учун махсус халқаро символлар тизими 
ишлаб чиқилган. Товар упаковкаси ва маркировкаси бўйича қуйидаги халқаро келишувлар 
мавжуд: 
ATR – хавфли товарларни ташиш бўйича халқаро келишув; 
IMDG – хавфли юклар учун халқаро денгиз коди; 
IATA – ҳаво транспорти ѐрдамида ташилувчи хавфли юкларни маркировка қилиш 
бўйича халқаро келишув.