Маъруза №1 Кириш. Илмий тадқиқоднинг моҳияти ва асосий тушунчалари

Тадқиқотнинг эмпирик усуллари. Эмпирик тадқиқотнинг асосий усуллари: кузатиш, ўлчаш, экспериментал ўрганиш (экспериментлар), сўроклаш, суровлар утказиш , интервю, тестлаш ва бошқалар.
Кузатиш - бу фактларни оддий қайд этиш билан чекланиб қолмасдан, ўрганилаётган ҳодисанинг сабабларини илмий изоҳлайдиган илмий тадқиқот усули. Кузатувнинг асосий мақсади - уларнинг муносабатларидаги фактларни тўплаш.
Муваффақиятли бўлиш учун кузатиш қуйидаги талабларга жавоб бериши керак:
- ниятлилик (кузатиш аниқ, аниқ белгиланган вазифа учун амалга оширилади);
- мунтазамлик (кузатув топшириқларига мувофиқ тузилган режага мувофиқ амалга оширилади);
- мақсадга мувофиқлик (ҳодисанинг фақат қизиқарли томонлари кузатилади);
- фаолият (кузатувчи зарур объектларни, ҳодисанинг хусусиятларини фаол равишда қидиради);
- мунтазамлик (кузатиш доимий равишда ёки маълум бир тизим бўйича амалга оширилади).
Ўлчов - бу ўлчов бирлиги ёрдамида миқдорнинг рақамли қийматини аниқлаш. Ўлчов қуйидаги асосий элементларнинг мавжудлигини тахмин қилади: ўлчов объекти, стандарт; ўлчаш асбоблари, ўлчаш усули.
Ўлчов таққослаш Operaсидан келиб чиқди, шунга қарамай у янада кучли ва универсал билим воситасидир.
Эксперимент - бу тадқиқотчини сунъий шароитлар яратиш ёки мос хусусиятларни аниқлаш учун зарур бўлган табиий шароитлардан фойдаланиш орқали фаол ва мақсадли равишда таъсир қилганда объектни ўрганиш усули.
Объектни экспериментал ўрганишнинг кузатиш билан таққослаганда афзалликлари:
- тажриба жараёнида асосий жараёнга тўсқинлик қилувчи ён омилларни йўқ қилиш орқали ҳодисани "соф шаклда" ўрганиш мумкин;
- экспериментал шароитда сиз объектларнинг хусусиятларини ўрганишингиз мумкин;
- тажрибанинг такрорланиши: синовлар зарур бўлганда неча марта ўтказилиши мумкин.
Eксперимент қуйидаги ҳолларда ўтказилади:
- объектнинг илгари номаълум хусусиятларини топишга ҳаракат қилганда;
- назарий иншоотларнинг тўғрилигини текширишда;
- ҳодисани намойиш қилишда.
Суҳбат. Ушбу усул иккита асосий шаклда қўлланилади: интервю (оғзаки сўров) ва анкета (ёзма сўров) шаклида. Сўров субъектив фикрлар ва баҳолашларни акс эттиради, аммо керакли маълумотларни тезда олиш имконини беради. Шунинг учун сўров материални дастлабки йиғиш босқичида ўтказилиши мумкин.
Савол бериш - бу тадқиқотнинг ёзма шаклда ўтказиладиган ва тизимли ташкил этилган саволлар тўпламидан (сўровномадан) фойдаланиладиган илмий тадқиқот усули. 2.1-жадвал - саволлар турлари