Ma’ruza №1. Kirish. Sanoat portlovchi moddalarning rivojlanish tarixi va oldiga qo’ygan vazifalari

Tog’ jinsining zichligi – fizik birlik bo’lib, bu tog’ jinsi massasining uning hajmiga bo’lgan nisbatiga aytiladi va quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(g/sm³) (1.1)
ya’ni m –tog’ jinsi massasi , g;
V – tog’ jinsi hajmi, sm³;
Tog’ jinsi g’ovakligi - fizik birlik bo’lib, bu tog’ jinsi tarkibidagi g’ovaklar hajmining umumiy hajmiga bo’lgan nisbatiga aytiladi va quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(1.2)
ya’ni V_p – g’ovak hajmi;
Tog’ jinsi g’ovakligi uning g’ovaklik koeffistienti bilan aniqlanadi .
(1.3)
Ayrim tog’ jinslarining g’ovaklik koeffistienti, quyidagicha:
Granit, gabbro, kvarstit 0,8-1,2
Izvestnyak, mramor, dolomit 0,5-13,4
Peschanik, glinali slanest, 4-28,3
Glina, suglinok, tuproq 44-65
Tog’ jinsining plastik xususiyati - fizik birlik bo’lib, tashqi kuchni olgan holda ham qoldiq deformastiya holatini ham saqlab qolishga aytiladi.
Tog’ jinsining namlik darajasi – 1g quruq holdagi tog’ jinsidagi suvning miqdorini bildiradi, u namlik koeffistienti bilan aniqlanadi:
(1.4)

Tog’ jinsining mexanik xususiyatlari. Tog’ jinsining mexanik xususiyatlariga tog’ jinsining bir o’qli siqishga va cho’zilishga chidamliligi, Yung moduli, Puasson koeffistienti kiradi.

Tog’ jinsining bir o’qli siqishga chidamlilik chegarasi – tog’ jinsi namunasini maksimal parchalovchi kuchining ko’ndalang kesmi yuzasiga nisbatiga aytiladi va quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(1.5)
ya’ni: R_sj.max – maksimal siquvchi kuch, kg;
F_o – namuna kundalang kesimi yuzasi, sm²
Tog’ jinsining bir o’qli cho’zilishga chidamlilik chegarasi – tog’ jinsi namunasini maksimal cho’zuvchi kuchining ko’ndalang kesmi yuzasiga nisbatiga aytiladi va quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(1.6)

ya’ni: R_r.max – maksimal chuzuvchi parchalovchi kuch, kg.

Yung moduli – normal kuchlanish va deformastiya orasidagi proporstionallik koeffistentiga aytiladi va quyidagi formula bilan ifodalanadi:
(1.7)
ya’ni,  - normal kuchlanish, kg s/sm²
ν - nisbiy diformastiya.
Siljish moduli – urunma kuchlanish bilan deformastiya orasidagi proporstionallikka aytiladi va quyidagi formula bilan aniqlanadi:


(1.8)
ya’ni, -urinma kuchlanish, kgs/sm²