Ma’ruza №1: Kompleks ishlab chiqarish xarajatlarining taqsimlanishi va qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarish

Ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan sof daromadni ajralish nuqtasigacha amalga
oshirilgan qo‘shma tannarxning kamayishiga olib borish usuli. Bu usul nomidan ko‘rinib
turibdiki, ikkilamchi mahsulotni sotishdan olinadigan to‘liq sof daromad qo‘shma tannarxning
kamayishiga olib boriladi. Yuqoridagi misolda qo‘shma tannarx 55,000 p.b.ga teng. Ikkilamchi
mahsulotni to‘liq sotishdan olinadigan mo‘ljaldagi sof daromad 2,303 p.b.ga teng.
Natijada, ushbu sof daromad summasiga kamaytirilgandan keyingi qo‘shma tannarx
summasi
55,000 - 2,303 = 52,697 p.b.
Mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan qo‘shma tannarx summasi teng bo‘ladi
52,697 p.b. / 1,000 birlik = 52,70 p.b.
Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot:
Ko‘rsatkichlar
Summa
Sotish hajmi (800 birlik)
800 birlik * 100 p.b. = 80,000 p.b.
Sotilgan mahsulotlarning tannarxi (800 birlik * 52.70 p.b.) = 42,160 p.b.
Yalpi foyda
37,840 p.b.
Ushbu usulda amalga oshirilgan hisob-kitob natijalarini buxgalteriya schyotlarida aks
ettirish tartibini ko‘rib chiqaylik.
Ikkilamchi mahsulotni qo‘shimcha qayta ishlash jarayoni bilan bog‘liq amalga oshirilgan
xarajatlariga quyidagicha buxgalteriya provodkasi beriladi:
Ikkilamchi mahsulot ishlab chiqarish jarayoni 850
Materiallar 300
Mehnat haqi 320
Taqsimlangan ishlab chiqarish ustama 230
Ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan yalpi daromad summasiga quyidagicha
buxgalteriya provodkasi beriladi:
Olinadigan schetlar yoki pul mablag‘lari schetlari 2,100
Ikkilamchi mahsulot zahirasi scheti 2,100
Ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan sof daromad summasiga quyidagi buxgalteriya
yozuvi beriladi:
Ikkilamchi mahsulot ishlab chiqarish jarayoni 1,250
Ishlab chiqarish jarayoni 1.250
Ikkilamchi mahsulotni ishlab chiqarish jarayonidan qabul qilinganda quyidagicha yozuv
beriladi:
Ikkilamchi mahsulot zahirasi scheti 2,100
Ikkilamchi mahsulot ishlab chiqarish jarayoni 2.100
Ayrim provodkalari birinchi usuldagisidan farq qilmaydi. Asosiy farq shundan iboratki,
ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan sof daromad birinchi usulda sotilgan mahsulotlarning

---

tannarxining kamayishiga olib borilgan bo‘lsa, ikkinchi usulda esa ishlab chiqarish jarayoni
schetining kamayishiga olib borilgan. Provodkalardan ko‘rinib turibdiki, ikkilamchi
mahsulotlarni ishlab chiqarish jarayoni alohida schetda yuritish ko‘zda tutilgan, qaysiki bu schet
ajralish nuqtasidan keyin ikkilamchi mahsulotlarni qayta ishlash uchun amalga oshirilgan
xarajatlar hamda ikkilamchi mahsulotni sotishdan olingan sof daromad summasiga debetlanib
ikkilamchi mahsulotning qiymati shakllangan va schetni kreditlash orqali ikkilamchi
mahsulotlar zahirasi schetiga o‘tkazilgan.
Xulosa qiladigan bo‘lsak, ta’kidlash joizki qo‘shma ishlab chiqarish jarayonida muhim
masala ularning qiymatini aniqlash hisoblanadi. Amaldagi qiymatni aniqlash usullari ma’lum
qo‘layliklari bilan bir qatorda kamchiliklari ham mavjud ekanki, qaysiki bu funksional qiymat
usullarini ishlab chiqishni va joriy qilishni taqoza qiladi.