Ma’ruza №1: Kompleks ishlab chiqarish xarajatlarining taqsimlanishi va qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarish

Mahsulotlar
Ajralish nuqtasida sof sotish
mumkin bo‘lgan qiymat
Z-800
20,000 p.b.
Z-900
18,000
XZ-880
50,000
XZ-990
12,000
Jami ajralish nuqtasida sof sotish mumkin
bo‘lgan qiymat
100,000 p.b.
Ushbu ma’lumotlar asosida qo‘shma mahsulotlarga qo‘shma tannarx ajralish nuqtasidagi
sof sotish mumkin bo‘lgan qiymatdagi (SSMBQ) hissasi asosida quyidagi tartibda taqsimlanadi.
Mahsulotlar Ajralish nuqtasida SSMBQ
foizi * 
Jami 
qo‘shma
tannarx =
Taqsimlangan qo‘shma
tannarx
Z-800
20,000 p.b./ 100,000 p.b.
90,000 p.b.
18,000 p.b.
Z-900
18,000 /100,000
90,000
16,200
XZ-880
50,000 / 100,000
90,000
45,000
XZ-990
12,000 / 100,000
90,000
10,800
Jami taqsimlangan qo‘shma tannarx
90,000 p.b.
Ushbu ma’lumotlar asosida natijaviy 9.6-jadvalni rasmiylashtiramiz:
Farington Industrial Products
Ajralish Nuqtasida Sof Sotish Mumkin Bo‘lgan Qiymat Metodi bo‘yicha Mahsulot Tannarxi
9.6 -jadval
Mahsulotlar Qo‘shma tannarx
Ajralish 
nuqtasidan
keyingi tannarx
Jami 
mahsulot
tannarxi
Jami
Birlikka
Jami
Birlikka
Jami
Birlikka
Z-800
18,000 p.b. 4.50 p.b. 5,000 p.b. 1.25
p.b.
23,000 p.b. 5.75 p.b.
Z-900
16,200
5.40
15,000
5.00
31,200
10.40
XZ-880
45,000
22.50
-
-
45,000
22.50
XZ-990
10,800
10.80
30,000
30.00
40,800
40.80
Jami
90,000 p.b.  
50,000 p.b.  
140,000 p.b.  
9.6-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, ajralish nuqtasida sof sotish mumkin
bo‘lgan qiymat asosida qo‘shma tannarxini taqsimlash har bir mahsulotning haqiqiy qiymatini
to‘laroq hisobga olish imkoniyati tug‘iladi. Ushbu usulning kamchilik tomoni unda ajralish
nuqtasida sof sotish qiymatini aniqlashdagi muammolar hisoblanadi. Hali to‘liq tayyor
bo‘lmagan mahsulotlarning ajralish nuqtasida sof sotish qiymatini aniqlash taxminiy
ma’lumotlarga asoslanadi va bu natijalarga ta’sir qiladi.
Ajralish nuqtasida qiymatni baholash metodi. Agar qo‘shma mahsulot ajralish
nuqtasida bozor qiymatiga ega bo‘lmasa buxgalterlar bozor qiymatini baholashlari shart bo‘ladi.
Ajralish nuqtasida baholangan bozor qiymati bu mahsulotning bozor qiymatidan ajralish

---

nuqtasidan keyingi tannarxni ayirish orqali topiladi. Bizning misolimizda Fairington
kompaniyasi bo‘yicha ajralish nuqtasida baholangan bozor qiymati teng bo‘ladi:
Mahsulotlar Bozor
qiymati
Ajralish 
nuqtasidan
keyingi tannarx
Ajralish 
nuqtasida
baholangan bozor qiymati
Z-800
40,000 p.b.
5,000 p.b.
35,000 p.b.
Z-900
45,000
15,000
30,000
XZ-880
50,000
-
50,000
XZ-990
65,000
30,000
35,000