Ma’ruza №1: Kompleks ishlab chiqarish xarajatlarining taqsimlanishi va qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarish

Birlikka
Jami
Birlikka
Z-800
18,000 p.b. 4.50 p.b. 5,000 p.b. 1.25
p.b.
23,000 p.b. 5.75 p.b.
Z-900
20,250
6.75
15,000
5.00
35,250
11.75
XZ-880
22,500
11.25
-
-
22,500
11.25
XZ-990
29,250
29.25
30,000
30.00
59,250
59.25
Jami
90,000 p.b.  
50,000 p.b.  
140,000 p.b.  
Usullar turli xil bo‘lsa ham ajralish nuqtasidan keyingi tannarx bir xil hisoblanadi,
chunki ajralish nuqtasidan keyingi xarajatlar tanlanayotgan metodga bog‘liq emas. Bu usulda
har bir alohida qo‘shma mahsulot turli xil mahsulot birligi tannarxiga ega. Ushbu usul natijalari
natural birliklar asosida taqsimlash metodiga nisbatan tannarx Z-800 mahsulotda 44 foizga kam
[(10.25 p.b. – 5.75 p.b.) / 10.25 p.b.], XZ-990 mahsulotda esa 52 foizga yuqori [((59.25 p.b. –
39.00) * 39.00 p.b.]. Qolgan ikkita mahsulot bo‘yicha farqlar uncha katta emas. Usullarni
tanlash ishlab chiqarish holatidan, mahsulotlarning jismoniy tavsiflaridan kelib chiqib amalga
oshirilishi maqsadga muvofiqdir.
Yalpi foyda asosida taqsimlash metodi. Yalpi foyda metodi, ba’zi adabiyotlarda yalpi
marjin yoki doimiy kontributsiya foizli metodi deb ataluvchi usulda qo‘shma tannarx qo‘shma
mahsulotlarga yalpi foydaning bir xil foizi asosida taqsimlanadi. Qo‘shma mahsulotlar guruhiga
talluqli bo‘lgan yalpi foyda sotishdan olingan daromaddan ularning jami ishlab chiqarish
tannarxini ayirish orqali topiladi. Yalpi marjin foizi yalpi marjin summasini mahsulotlarni

---

sotishdan olingan daromadga bo‘lish orqali topiladi.
Fairington Industrial Products kompaniyasi uchun yalpi foyda foizi 30 %ni tashkil etadi
[(200,000 p.b. – 140,000 p.b.) / 200,000]. Bu yerda 140,000 p.b. bu qo‘shma tannarx 90,000 p.b.
va ajralish nuqtasidan keyingi tannarx 50,000 p.b.dan iborat. Sof foyda foizi 30% shuni
anglatadiki har bir mahsulot tannarxi sotish narxining 70% ni tashkil etadi. Qo‘shma
mahsulotlarga taqsimlanishi kerak bo‘lgan qo‘shma tannarx summasi mahsulotning to‘liq
tannarxidan ajralish nuqtasidan keyingi tannarxni ayirishdan kelib chiqqan summaga teng
bo‘ladi.
Yuqoridagi ma’lumotlar va hisoblangan mahsulot tannarxi foizidan foydalanib jami
mahsulot tannarxini har bir mahsulot turi bo‘yicha aniqlaymiz: