Ma’ruza №1 Mavzu: Kirish. Raqamli qurilmalarga oid asboblar va standartlar. Integral mikrosxemalar. Bul algebrasining asosiy aksioma va qonunlari. Mantiqiy elementlar va ularning parametrlari. Elektron kalit sxemalari

Raqamli qurilmalar deb, mantiqiy algebra funksiyalarini amalga oshirish uchun ishlatiladigan qurilmalarga aytiladi.

- Mantiqiy algebra funksiyalarini tashkil etishda qo‘llaniladigan qurilma mantiqiy qurilma yoki mantiqiy qurilma deb ataladi.

• 
  Raqamli qurilmalar kodli so‘zlarni kiritish va chiqarish usuliga qarab ketma-ket, parallel va aralash turlarga bo‘linadi.
  

Dasturni bajarish uchun kompg‘yuter vaqtincha shu dasturni va mahlumotlarni operativ xotirasiga yozadi, vaqtinchalik hisob qilish uchun kompg‘yuterda bir nechta registrlar bor.
Bit bu– kompg‘yuterningminimal axborot birligidir. Bit o‘chirilgan (qiymati “0”) yoki o‘z ichiga olingan bo‘lishi mumkin (qiymati “1”). Bitlar guruhidan farqli ravishda yolg‘iz bit ko‘p axborotlarni ko‘rsatmaydi.[3]
To‘qqizta bit bir bayt bo‘ladi. Ulardan sakkiztasi mahlumotlarni saqlaydi, bittasi esa - juftlikni nazorat etadi (tekshiradi). Ulardan sakkizta bitlar ikkilik arifmetik hisoblash asoslarini tahminlaydilar va belgilarni keltirib chiqaradi (harflar yoki “*” belgisi).
Sakkiz bit 256 o‘chirilgan va o‘z ichiga olingan holatlar kombinatsiyasini beradi: “Hamma o‘chirilgan” dan (00000000) “hamma o‘z ichiga olingan” gacha (11111111). Masalan o‘chirilgan “A” harfini ko‘rsatish uchun va o‘z ichiga olingan bitlarning birikmasi “*” belgisiga esa– 00101010kompg‘yuterning xotirasida har bir baytda o‘zining birdan-bir adresi bor (noldan boshlang).
O‘z ichiga olingan baytning bitlari soni doim toq bo‘lishi kerak. “A” harfi uchun kontrol bit qiymati “bir” bo‘ladi, “*” belgisi uchun– “0”. Komanda xotira baytga murojaat qilganida, kompg‘yuter shu baytni tekshiradi. O‘z ichiga olingan bitlarni soni juft bo‘lsa, kompg‘yuter xato to‘g‘risida habar beradi.
Baytda bitlar 0 dan 7 gacha undan chapga nomerlangan:
Baytning nomeri: 7 6 5 4 3 2 1 0
Bitning qiymati: 0 1 0 0 0 0 0 1
Ikkining o‘ninchi darajasida 1024 ga teng. SHuning uchun 1024 bayt bir kilobayt bo‘ladi va “K” harfi bilan belgilanadi.
RS da va boshqa bir-biriga to‘g‘ri keladigan modellarda protsessor 16 - bitlik arxitekturani ishlatadi. SHuning uchun u 16 - bitlik qiymatlarga (xotirada va registrlarda) “So‘z” deb aytiladi.
So‘zlarda bitlar o‘ngda chapga 0 dan 15 gacha nomerlashtirilgan:
baytlar soni: 15 141312 11 10 9 8 76 5 4 3 2 1 0
bitlar qiymati: 0 1 0 1 000 0 01 0 0 0 0 1 1
Ikkilik sonlar. Kompg‘yuter faqat bitni, yani 0 va 1 holatini tushunadi, shu sababli u 2-lik sanoq sistemasida ishlaydi. Bit o‘zini nomini ingliz (“binary digit” 2-lik ranem soni) dan oldi. 2-lik raqamlar yordamida istalgan qiymatlarni ko‘rsatish mumkin.
2-lik sonni qiymatini har bir bitni nisbiy o‘rin va birlik bitlar borligi bilan aniqlaydilar.
O‘rin kodi: 128 64 32 16 8 4 2 1 - bu erda hamma birlik bitlarni saqlaydigan 8- bitli son ko‘rsatildi.
O‘z ichiga olingan bitlar: 1 1 1 1 1 1 1 1.
Eng o‘ng bitning qiymati - 1, keyingi raqam- 2, keyin- 4...
Bu xolda sakkizta birlik bitlarning umumiy yig‘indisi 1+2+4+...+125=255 (2 sakkiz darajasida -1) bo‘ladi. 01000001 2-lik songa birlik bitlarni qiymatlari
1 va 64 bo‘ladi, lekin 01000001 2-lik son “A” harfni ham ko‘rsatadi. SHuningdek, 01000001 bit “65” sonni ham, “A” harfni ham ko‘rsatashi mumkin: agar dastur arifmetik hisoblarida mahlumotlar elementini aniqlasa, 01000001 bit “65” songa ekivalent bo‘lgan 2-lik sonni ko‘rsatadi; agar dastur tasviriy mahlumotlar elementini aniqlasa, 01000001 bit harf yoki satrni ko‘rsatadi. SHu farqlar dasturlashtirishda tushunarli bo‘ladi, chunki dasturda har bir elementni qiymati aniqlab olingan.