Ma`ruza №1 Mavzu: Xomashyolarga ishlov berish. Reja: 1

Havoni bulg'aydigan ayrim moddalarning ruxsat etilgan me’yor konsentratsiyasi (REMK)


a. Atmorferaning bulg'anish manbalari - Sanoat ishlab chiqarish taraqqiy etishi bilan shaharlar havosi bulg'ana boshladi. Atmosfera bulg‘anishi evolyusiyasi Grenlandiya va Antarktida qit’a muzliklari qatlamlarida aniq ko'rinadi. Muz qatlamlaridagi qo‘rg‘oshin, oltingugurt va ruxning miqdori 1200—1900 yillarda o'zgarmas bo'lib, 1970 yildagiga nisbatan 1/3 qismni tashkil etadi. Muzlar yuqori qatlamlarida ko'mir yoqishdan hosil bo'lgan elektrostansiyalar kuli aniqlangan. Chuqurroq qatlamlarda kul topilmagan. Atmosfera bulg'anishi sun’iy va tabiiy bo'lishi mumkin.
a) Tabiiy bulg'anish — changli bo'ronlar, vulqon harakati, o'rmon yong'inlari sababli bo'ladi. Dunyo okeani ham atmosferani bulg'ash manbai bo'ladi. Sochiladigan mayda tomchilar bug'lanib, havoda kalsiy, magniy, natriy va kaliy kristallari zaiTalarini qoldiradi. Vulqon otilishi natijasida katta miqdorda kul va HCI, HF, NHj, CI2, CO, CO2, H2S, CO2, H2O va boshqa gaz holida va qattiq moddalar (OO2) atmosferaga o'tadi. Bundan tashqari, er
yuziga kuniga 1000 t. atrofida kosmik chanqlar kelib tushadi.
b) Sun’iy bulg'anish — atmosferaga eng ko'p zararli moddalami issiqlik elektrostansiyalari, metallurgiya korxonalari, kislota va ishqor, mineral o'g'it, zaharli kimyoviy moddalar, sement, soda, ammiak, sun’iy tolalar, bo'yog', rezina mahsulotlari, oiganik eritmalar va boshqalar ishlab chiqarish korxonalari ajratib chigaradi. Ya’ni 1 tonna po'lat quyishda atmosferaga 30 kg gacha oltingugurt gazi chigariladi. Issiqlik elektrostansiyalarida 1 mln kvt/soat elektroenergiya ishlab chiqarishda atmosferaga 15 tonna oltingugurt gazlari chiqariladi. 1000 tonna sulfat kislota ishlab chiqarishda atmosferaga 20 tonna oltingugurt gazlari chigariladi va hokazo. Hozirda jahon miqyosida bir yilda atmosferaga yonish mahsulotlari (chiqindilari) sifatida 100 mln t qattiq moddalar, 150 mln t oltingugurt dioksidi, 300 mln t gacha uglerod oksidi va 50 mln t dan ortiq azot oksidlari chigarib yuboriladi. Avtomobil transportlari ham atmosferaning bulg'anishida asosiy manbalardan biri hisoblanadi. Avtomobil motorida yongan yonilg'I gazida uglerod oksidi, azot oksidlari, uglevodorodlar, qo'rg'oshin birikmalari, benzopiren, akrolein va boshqa turli zaharlovchi moddalar bo'ladi.