Ma’ruza 1 Tarmoq iqtisodiyoti va menejmenti faning maxmuni, vazifalari, mohiyati. Menejment nazariyasining shakllanishi va rivojlanishi

2. Boshqarish tuzilmasini belgilovchi omillar
Tashkiliy tuzilmani loyihalashtirishning mustaqil usuli bo‘lib tashkiliy-iqtisodiy modellashtirish hisoblanadi. Uning asosida ijro etuvchilarning vakolatlari va ma’suliyatining taqsimotining grafik, matematik, maketli-devoriy tasviri yotadi.
Boshqaruv tashkiliy tuzilmasini shakllantirishda boshqaruv pog‘onalari va zvenolari soni, Chiziqli va funksional boshqaruvning markazlashuvi darajasi, boshqaruv bo‘limi va funksiyalari tarkibi, bitta rahbarga to‘g‘ri keladigan bo‘ysunuvchilar sonini asoslash zarur. Boshqaruv tizimsida pog‘onalar qancha ko‘p bo‘lsa buyruqni yuqoridan pastga va axborotni pastdan yuqoriga uzatish shuncha qiyin bo‘ladi. Buyruqni va axborotni uzatish jarayonida buzilishning xavfi shunchalik yuqori bo‘ladi. SHuning uchun boshqaruv tashkiliy tuzilmasini loyihalashtirish va mukammallashtirishda boshqaruv pog‘onalari soni optimal bo‘lishiga intilish zarurdir.
Har qanday tashkiliy tuzilmaning sifati uning shakllantirishda quyidagilarga qanchalik amal qilingani bilan aniqlanadi:
tizimli yondoshuv, ya’ni boshqaruv ob’ekti va organiga ta’sir qiluvchi iloji boricha hamma faktorlarni hisobga olish;
boshqaruv markazlashuvi va birlamchi zvenolar mustaqilligining optimal birligi;
oliy rahbarlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri ijro etuvchiga axborotni borishi va vaqtning maksimal qisqarishi;
loyihalashtirilayotgan tuzilmada har bir tarkibiy qismning funksiyasi vazifasi va huquqini to‘g‘ri aniqlash;
Apparat tuzilmasiga ishlab chiqarish xarakterining o‘zi, uning tarmoqli xususiyatlari (ishlab chiqarilayotgan mahsulot tarkibi, tayyorlash texnologiyasi, ishlab chiqarish masshtabi va tipi, texnik jixozlanganlik va mehnat jarayoni darajasi va boshqalar), shuningdek boshqaruv ishining mexanizatsiyalanganligi va avtomatlashganligi darajasi ishchilar malakasi, ular mehnatining samaradorligi bo‘ysunuvchilar soni va boshqaruvchi tomonidan ularni nazorat qila olish imkoniyatlari o‘rtasidagi bog‘liqlik ta’sir ko‘rsatadi.
Ichki omillarda asosan murakkablik, rasmiyatchilik, markazlash-tirish, boshqarish mehyorlariga asoslanadi. Tashkilotlar o‘lchamning tarkibiga ta’siri murakkablik, rasmiylik va nomarkazlashgan holda bo‘ladi. Korxonalar murakkab tarkibdan chiqishni asosiy masalasi-organiq tarkibni integratsiya qilishdan iborat bo‘ladi. Ishlab chiqarish texnologiyasini korxonaning tashkiliy tarkibiga ta’siri birinchi darajali omil deb karaladi.
Texnologiya - bu birlamchi mahsulotni oxirigacha aylantirish jarayonidir. Umuman olganda tarkib texnologiya bilan bog‘liq bo‘ladi. Ishlab chiqarishlar donabay, ko‘plab ishlab chiqarish, o‘zluksiz ishlab chiqarish asosan organiq tarkiblarda amalga oshiriladi. Funksional va divizional tarkiblar deportapentatsiyaga, ya’ni gorizontal bo‘yicha bo‘linishga asoslangan bo‘lsa, unda muntazzam tarkib menejmentni gorizontal o‘qi bo‘yicha bo‘lishga asoslangan. Muntazam tarkibning barcha unsurlari gorizontal bo‘ysunish bo‘ylab joylashgan, ya’ni eng yuqori saviyada to quyi saviyagacha bo‘lgan jarayonlarda boshqaruv amalga oshiriladi.