Ma’ruza 2: Chang va gaz omillari bo‘yicha karyer atmosferasini mo‘‘tadillash usullari. Reja

Changni yo‘qotishda asosiy yo‘nalish, bu chang hosil bo‘lgan erga to‘g‘ridan-
to‘g‘ri changni bog‘lashlikdir. Changni yo‘qotish uchun suvdan eritmalardan, 
bosqichlardan, tuzlar, kislatolardan va boshqalardan foydalanish mumkin. Xozirgi 
vaqtda suvdan keng foydalaniladi, u hamma ishlab chiqarish jarayonida 
qo‘llaniladi. 
Bu chang bilan kurash usulini samaradorligi ko‘rsatkichlar bilan 
aniqlanadi. Ulardan bittasi kon jinsini changini suv bilan namlashdan iboratdir. 
Shu tufayli kon jinsi yaxshi ho‘llanishi va yomon ho‘llanishga bo‘linadi. 
Namlanish ko‘rsatgichi qilib chet burchagi qabul qilingan. U kvars uchun 0-10
0
, 
xalkopirit 46-47
0
, grafit 55-60
0
va oltingugurt uchun 78
0
. Kon jinsini yaxshi 
xo‘llanishga (gidrofilniy) kiradiganlar: qavariq, sulfatlar, ko‘mirlar, karbanatlar va 
boshqalar. YOmon ho‘llanishga (gidrofobniy) kiruvchilar esa bular ba’zi bir 
ko‘mirlar, grafitlar va boshqalar. YOmon ho‘llanuvchi farqlanuvchilarni changini 
yo‘qotish uchun changni xo‘llovchi har xil qo‘shimchalar qo‘llanishni talab qiladi. 
Har bir ishlab chiqarish jarayonida changni so‘ndirishni qo‘llash o‘zining 
fazilatlariga ega. SHu davr vaqtida bir qancha umumiy ahvolini ajratiladi. 
Q
o.r

q
sm

q
isn

q
f

q
qn
(2.24) 
Bu erda: q
sm 
–chang bo‘lagini ho‘llash uchun kerakli suv soni; q
isn
–yuza bilan 
havoni uchrashganida bug‘lanib yo‘qolgan; q
f 
–filtratsiyada tozalaganda yo‘qolgan 
suv; q
gn 
-qo‘shimcha yo‘qolgan suv. 
Formuladagi o‘lchamlar ob’ektni xususiyatlariga bog‘liq. Masalan: 
quduqni burg‘ulanganda-kg

(m
2
.s) 
Changni ho‘llash uchun kerak bo‘ladigan suvni hajmi, bo‘lakni 
disperstligi, changni hajmi, nam yutish va boshqa qator omillar bilan aniqlanadi. 
Suvning xarajatini alohida holatda kon jinsini namlanish xususiyatini oshirish bilan 
kamaytirish mumkin. SHunday bo‘lgandan keyin chang hosil bo‘lishini kamayishi 
bo‘yicha u yoki bu samara yomon namlanuvchi ko‘mirda 50 l

t suv xarajatida, 5 l

t 
eritilgan namlovchi reagentda bo‘lishi mumkin. 
Changlangan yuzani namlashda unda yotgan bo‘laklar suv bilan 
namlanishi lozim. Bunda suvni bitta bo‘lakda ushlanadiga maksimal qiymati fizik 
namlangan bog‘lanishi yoki maksimal molekulalar namlanishiga tegishli holda 
bo‘ladi. Uning qiymati solishtirma yuzasi, bo‘lak tarkibi va boshqa omillarga 

---

bog‘liq. qumli bo‘lak uchun maksimal molekula namligi 2-3%, supeschaniyda 5-
7%, tuproqda 15-20% dan boshlanib 35% va undan ham Yuqori bo‘lishi mumkin. 
Bo‘lakdagi suv plenkasini qalinligi 15-20 molekulani tashkil qilsada, ba’zi bir 
ma’lumotlar bo‘yicha 0,5mkm ga teng. 
Yomon namlanadigan changdan tashkil topgan kon jinsini yuzasini 
namlashda, changni uchishini yo‘qotish uchun suv plenkasi bilan qoplangan 
bo‘lmog‘i kerak. Uning qalinligi har xil materiallar uchun qiymati o‘zgaruvchidir. 
Uni taxminiy tomchi diametriga teng qilib qabul qilinadi. Tomchini maksimal 
diametri 5-6,4 mm dan oshmaydi, o‘lchamni asosiy oralig‘i bir necha miqdordan 
1mm gacha oralig‘ida bo‘ladi. 
Yomon namlanuvchi yuza uchun kerak bo‘ladigan solishtirma suv xarajati 
(kg

sm
2
) quydagiga teng.