Маъруза №2 hujayra shikastlanishini patofiziologik asoslari ma’ruza xronometraji

Hujayra shikastlanishini quyidagi etaplarda ketadi: 
1) Boshlang‘ich o‘zgarishlar fazasi 
2) Qaytadigan o‘zgarishlar fazasi 
3) Qaytmaydigan o‘zgarishlar fazasi 
4) Nekroz yuzaga chiqish fazasi 

---

1-fazada fiziologik sharoitlarda O
2
diffuziya yo‘li bilan mitoxondriya ichiga bemalol 
kira oladi, natijada elektronlar transport tizimida, mitoxondriya elektronning oxirgi 
akseptoriga aylanadi, bu nafas zanjiri deb ham ataladi. Bu zanjirda mitoxondriyani 
ichki membranasi orqali protonlarni vektor siljishi yuz beradi. 
Hujayrada protonlarni konsentratsion gradiyenti neorganik fosfat va 
ADFdan, ATF hosil bo‘lishini, hamda Sa
+2
ni sitoplazmadan mitoxondriyaga o‘tishini 
ta’minlaydi. Bunda Na
+ 
va N
+
ionlari muhim rol o‘ynaydi. 
Agar, hujayrada O
2
kamaysa yoki mitoxondriyaga butunlay kirmay qo‘ysa, nafas 
zanjiri bo‘yicha elektronlar transporti to‘xtaydi, natijada protonlarni konsentratsion 
gradiyenti hosil bo‘lmaydi. Ushbu gradiyentni yo‘qolishi bir necha buzilishlarga olib 
keladi. 
1) Sa
+2
mitoxondriya ichiga kirishi keskin buziladi. 
2) Aksincha, Sa
+2
ni mitoxondriyadan sitoplazmaga chiqishi kuzatiladi, chunki u 
1000 marta mitoxondriyada ko‘p bo‘ladi. 
3) Na
+
mitoxondriyadan chiqishi va ATF sintezi ham to‘xtaydi. Bu jarayonlar bir 
necha daqiqa davom etadi. 
Bu holatda, hujayra sitoplazmasida AMF va RO
4
-3
konsentratsiyasi ko‘payib 
ketadi: 
ATF 
= nisbati o‘zgaradi, shu bilan birga Sa
+2
konsentratsiyasi ham ortib 
ADF+AMF
ketadi. 
Ma’lumki, 
Sa
+2
proteinkinaza 
fermentini aktivlashtiradi, natijada noaktiv 
fosforilaza V, aktiv fosforilaza A ga 
aylanadi, bu esa glikogenni parchalaydi, 
buning natijasida sitoplazmada glikolizni 
birinchi substraktlari hosil bo‘ladi. Bu 
vaqtda 
AMF, 
fosfofruktokinazani 
aktivlaydi, bu esa glikolizni yanada 
kuchaytiradi. Glyukozani parchalanishidan 
hosil bo‘lgan piruvat kislota, oksidlanish 
dekorboksillanishga uchramaydi, natijada 
hujayrada atsetil –K
o
A hosil bo‘ladi. 
RN ning pasayishi (N
+
kont. ortishi) 
hujayra 
sitoplazmasida 
quyidagi 
o‘zgarishlarni 
chaqiradi, 
ya’ni 
fosfofruktokinaza aktivligini pasayishiga, 
bu glikoliz intensivligini susayishiga olib 
keladi, bu paytda ATF sintezi sezilarli 
darajada ozayib ketadi, bu esa quyidagi 
o‘zgarishlarga olib keladi: 
a) 
membrana 
o‘tkazuvchanligini 
ortishiga, membrana orqali ionlarni 
passiv o‘tishi kuzatiladi. 
b) mitoxondriyadan K
+
bilan birga suv 
ham chiqa boshlaydi. Suvning bunday 
siljishi endoplazmatik retikulum strukturasiga ta’sir etadi va natijada kengayib 

---

ketadi. ATF kamayishi hisobiga, oqsil sintezi to‘xtaydi, yadro xromatini periferiyaga 
tomon siljiy boshlaydi.