Ma'ruza №8 po‘latlar r е j a

Avtomatli po‘latlar 
Bu po„latlarni qirqib ishlash nisbatan oson. Bunga po„lat tarkibiga oltingugurt bilan 
fosforni ko„proq qo„shish bilan erishiladi. Har ikki element keskich turg„unligini oshiradi. 
Eng samarador usul metallurgik jarayon davrida oltingugurt, selen, tellur, kalьtsiylarni 
po„lat tarkibiga kiritishdir. Bular metall emas qo„shimchalarni tarkibini o„zgartiradi. Avtomatli 
po„latlarni kimyoviy tarkibi GOST 1414-75 bilan tamg„alangan. Markalanishi: A11; A12; A20; 
A30; A40Г; AS14; A35E; A - avtomatli degani; raqamlar: 11, 12, 20, va h.k uglerod miqdorini 
yuzdan bir ulushda, ya‟ni 0,11%; 0,20%. Agar po„lat qo„rg„oshin bilan legirlangan bo„lsa, “S” 
quyilib, AS deb belgilanadi. Po„latni issiq darz ketishini namoyon qilmasligi uchun po„latdagi 
marganets miqdori oshiriladi. “Г” - margenets qo„shilgani degani, “E” – selen qo„shilgani.
Po„lat tarkibiga qo„rg„oshin, selen va tellurning qo„shilishi keskich materiallarini 
xarajatlarini 2-3 marta kamaytiradi. 
Uglerodli asbobsozlik po‘latlari 
Asbobsozlik po„latlari kesuvchi asboblarni va sovuq hamda isssiq holda 
deformatsiyalaydigan shtamplarni yasashda ishlatiladi. Bu po„latlarga qo„yilgan asosiy talab bu 
ishqalanib yeyilishga chidamlilik va issiqqa bardoshlik. Ishqalanib yeyilishga qarshilik yetarli 
bo„lishi lozim. Asbobni formasini ushlab turish uchun material mustahkam va qovushqoq 
bo„lishi kerak. Issiqqa bardoshligi – harorat ta‟sirida o„zini mexanik xossalarini saqlashi bu 
mehnat unumini ko„rsatgichi. 
Uglerodli asbobsozlik po„latlari keskich materiallari orasida eng arzonidir. Bular asosan 
kam ma‟suliyatli keskichlarni va shtamplarni yasashda ishlatiladi. 
Uglerodli 
po„latlar (GOST 1414-75) ikki xil ko„rinishda chiqariladi: a) 
sifatli(U7,U8,U9.....U13). b) yuqori sifatli ( U7A, U8A, U9A... U13A). Markalanishdagi U harfi 
uglerodli po„lat degani. Raqamlar po„lat tarkibidagi uglerod miqdorini yuzdan bir ulushda 
bildiradi. U7A da uglerod miqdori S=0,7%, U12A da S=1,2%; “A” harfi po„latni yuqori 
sifatliligini bildiradi: ya‟ni undagi zararli chiqindilar, ayniqsa, fosfor va oltingugurt miqdori 
0,025% dan oshmagan deyilgani. 
Uglerodli po„latlarni toblanishlik chuqurligi (qalinligi) past bo„lgani uchun mayda 
asboblar uchun ishlatiladi. Ko„ndalang kesim 25 mm dan ortganda po„lat o„zagi toblanmay 
qoladi; ustki yuza qattiq (metchiklar, razvyortkalar, egovlar yasaladi). 
U7, U8, U9 po„latlari to„la toblanadi, bo„shatiladi (275-300°S da). Shunda qattiqlik 
NRC=48-51 olinadi, trostit struktali. 
Evtektoiddan keyingi po„latlar U10, U11, U12, U13lar chala toblanib, past bo„shatiladi 
(150-180°S). Bunda martensit struktura olinadi va NRC=62-64 bo„ladi. 
Evtektoiddan keyingi po„latlar o„lcho„v asboblari (kalibrlar), keskichlar(egov, arra, 
metchik, parmalar), katta bo„lmagan shtamplar (sovuq cho„zish va cho„ktirish) yasash uchun 
ishlatiladi, qaysilarki, yuqori emas kuchlanishlarda ishlaydi. 
U13 yuqori qattiqlikni talab qiladigan asboblar uchun ishlatiladi: shaberlar, 
gravirovkalar. 
Uglerodli 
asbobsozlik po„latlarini kamchiligi ularni 200°S dan yuqorida 
mustahkamligini yo„qotishi (issiqqa bardoshligi).