Ma’ruza. Grafika. Orfografiya

Fonografema tovush tilidagi fonemalarni ifodalaydi: a fonografemasi «a» fonemasini, z fonografemasi «z» fonemasini ifodalagani kabi.

• Fonografema tovush tilidagi fonemalarni ifodalaydi: a fonografemasi «a» fonemasini, z fonografemasi «z» fonemasini ifodalagani kabi.
• Fonografemaning ifoda plani (optik-grafik tasviri) bitta harfga teng bo‘lishi (masalan, k) yoki ikki harf qo‘shilmasidan tarkib topishi (masalan, ng) mumkin. Bunday paytda ular monograf (bir harfli fonografema) va poligraf (ko‘p harfli fonografema) nomlari bilan farqlanadi.

Poligraflar o‘z navbatida ikki harfli (digraflar), uch harfli (trigraflar) va hatto to‘rt harfli shakllarda bo'lishi mumkin. Hozirgi lotin o‘zbek yozuvida ng, sh, ch poligraflari mavjud. Poligraflar tilshunoslikda analitik grafemalar deb ham ataladi.

• Poligraflar o‘z navbatida ikki harfli (digraflar), uch harfli (trigraflar) va hatto to‘rt harfli shakllarda bo'lishi mumkin. Hozirgi lotin o‘zbek yozuvida ng, sh, ch poligraflari mavjud. Poligraflar tilshunoslikda analitik grafemalar deb ham ataladi.

Prosodemografemalar

• Prosodemografemalar

Prosodemografemalar (prosodemogrammalar) grafemalarning bu guruhi tovush tilining ritmik intonasion vositalarini (urg’u, ohang, melodika, pauza) yozuvida ifodalashi uchun xizmat qiladi. Xususan, urg‘u belgisi so‘zning urg‘uli bo‘g‘inini yozuvda ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan paytlarda ishlatiladi. Tinish belgilari esa gap va nutqning mazmun mundarijasini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydigan fonetik – fonologik vositalarni yozuvda ifodalash uchun qo‘llaniladi.

Bunday belgilar quyidagi vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi.

• Bunday belgilar quyidagi vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi.
• A) ijtimoiy aloqani yozuvda to‘g‘ri ifodalash uchun;
• B) maqsad, mazmun yoki ma’noni, ularning o‘ziga xos “rang” va “tus”larini yozuvda aniq ifodalash uchun;
• D) gapning tarkibini hamda shu tarkib elementlari o‘rtasidagi grammatik-semantik munosabatlarni ifodalash uchun;
• E) yozma nutqning ixcham va ravonligini ta’minlash uchun;
• F) yozma nutqdagi murakkab fikriy munosabatlarni ifodalash uchun.