Ma’ruza mashg`ulotlari 1- mavzu: “Kasbiy ma’naviyat” fanining maqsadi, vazifasi va jamiyat hayotidagi ahamiyati Reja

4.2. Sharq xalqlari mentalitetning uzviyligi va o‘ziga xosligi 
Sharq nuqtasi- quyoshning ufq(gorizont)qa ko‘tarilish tomoni yoki dunyo 
tomonlari, ya’ni dunyoning to‘rt asosiy nuqtasidan biri bo‘lib, shimolga qarab turgan 
kuzatuvchining o‘ng tomonida joylashgan. O‘zbek tilidagi xaritalarda Sharq, 
nemischada O (Ost) yoki ingliz tilida Ye (East) harfi bilan belgilanadi. Teng kunlik 
paytida quyosh Sharqiy nuqtasiga yaqin yerdan chiqadi. Osmon sferasida Sharq 
nuqtasi haqiqiy ufq (gorizont) bilan osmon ekvatori kesishadigan ikkita nuqtaning 
biridir. 
Sharq xalqlari nafaqat turli tillarda so‘zlashadi balki, e’tiqodi ham turlicha 
bo‘lgan millat, xalqlarning har birining o‘z o‘tmish tarixi, sotsial-madaniy turmush 
tarzi bor. Bu kabi Sharq olamiga hos turlicha tasavvur, tafakkur va dunyoqarashga 
ega bo‘lganlik goho tanazzul va goho esa yuksa-lishlarga sabab bo‘lgan. Odamzod 
paydo bo‘lgandan buyon kurrai zamini ikki xil ehtiyoj, moddiy talab va ma’naviy 
ehtiyojning o‘zaro qarama-qarshiligi harakatga keltiradi. Bu kabi qarama-qarshilik 
yoki ziddiyat ham insonlar-ning turmush sharoitini belgilaydi. Bashariyat ibtidosida 
ya’ni, dastavval moddiy zaruriyat, hayotiy ehtiyoj tufayli ustivor ahamiyat kasb 
etgan edi. 
Sharqda insoniyatning ma’naviy dunyosi, tafakkurida yuksalish yasagan 
omillardan biri tabiat va odamzod hayotidagi o‘zaro uyg‘unlikning mavjud-ligi 
hamda mutanosiblikni idrok etish, bu olamning o‘ziga xos tartibotga egaligidir. 
Jumladan, tunning tong bilan o‘rin almashinuvi, daryolarning yuqoridan quyiga 
shiddat bilan yoxud ohista, sokin oqishi va yil fasil-larining bir-biri bilan tartbli 
tarzda o‘rin almashadi. Bu an’anaviy madaniyatga xos hayoti, turmush tarzi ammo 
ilm-fan va texnikani rivoji inson hayoti, turmush tarzini tubdan o‘zgartirdi.
“Xitoy aholisi 1443981565 nafar, nafaqat aholi soni va zichligi bo‘yicha ham 
dunyoda yetakchi hisoblanadi. Xususan, 2021 yilgi ko‘rsatkichi bo‘yicha Xitoy 
aholisining 218 milliondan ortig‘i oliy ma’lumotli, 700 milliondan ko‘prog‘i esa 
o‘rta maxsus va 350 millionini boshlang‘ich ma’lu-motli hamda savodsizlar tashkil 
etadi. Shunga qaramay aholining jon boshiga yalpi mahsulot ishlab chiqarish 
darajasi 9770,85 dollar bo‘lib, aholi-ning jon boshiga o‘rtacha daromad 2700 
dollarga to‘g‘ri keladi, o‘rtacha umr ko‘rish 74,8 yosh. Aholining qashoqlik darajasi 
0.8 % ni, infilyatsiya ko‘rsatkichi esa 3 % tashkil etdi. Xitoyda hozirgi kunda har 4 
kunda bitta qiymati 1 milliard AQSh dollarga teng bo‘lgan startap loyha yaratiladi. 
Eng kam oylik ish haqi 3900 yuan, bu 600 AQSh dollariga teng”-bu haqida halqaro 
valyuta fondining 2021 hisobotida keltirilgan. 
Mentalitet tushunchasi mazmun va mohiyatiga ko‘ra shaxs, sotsial gurux-
larning aqliy qobilyati va ma’naviy-madaniy salohiyati bilan bog‘liq ekan. Demak, 
mentalitet ko‘plab omillar negizida shakllanadi, xususan, tafakkur, ma’naviyat va 
madaniyatga iqtisodiy omillarni ta’siridan turli tafovut-ning mavjud bo‘lishi tabiiy 
holdir. 

---

49 
Avvalom bor, har qanday shaxsni o‘z shaxsiy ehtiyoj va manfaatlari harakatga 
chorlaydi, o‘rta asrlarga hos chanqash, charchash yoki jismoniy ochlikni 
qondirishning ma’lum chegarasi mavjud bo‘lgan. Ammo yangi davrga kelib to‘kin, 
serhasham hayot tarzi va boylikka talpinish kabi moddiy ehtiyojlar egalladi. Shu 
tariqa mayishiy hayot ehtiyoji va zaruriyatlaridan ko‘ra, sabr, quvonoch va zavq-
shavq kabi his tuyg‘ular o‘rnini o‘tkinchi his-tuyg‘ularga intilishlar egallab, inson 
ma’naviy qiyofasini o‘zgartirib yubordi.
2020-yil ko‘rsatkichlarga ko‘ra Xitoyning mehnatga layoqatlik aholisi-ning 
43,5 foizi xizmat ko‘rsatish, 28,8 foizi sanoat va 27,7 foizi agrar soxada faoiyat 
yuritadi. Xitoyning yillik byudjet daromadi 3 622 313 dollar bo‘lib, AQShdan 
keyingi ikkinchi o‘rini egallaydi.
Xitoy bank moliya sohasida ham yetakchi o‘rinda: ICBC, KVC, AboC va 
Bank of China kabi jahonda yuqori 10 talikdan o‘rin egallagan moliya, finans 
banklari mavjud. Shuningdek moliya aktivi 100 milliard dollardan yuqori bo‘lgan 
30 dan ortiq bank moliya institutlari xalqaro miqyosda faoliyat olib boradi..