Ma’ruza mashg‘ulotlari 1-mavzu. O‘zbek tilini sohaga yo‘naltirib o‘qitishning maqsadi, vazifalari

Mutaxassis nutqining aniqligi. Aniqlik ham nutqning asosiy aloqaviy sifatlaridan bo’lib, yaxshi nutqning shakllanish shartlaridan biridir. Agar to’g’ri nutqning yuzaga kelishida faqat lisoniy factor zaruriy belgi sifatida qaralsa, nutqning aniqligi deyilganda uning shakllanishiga xizmat qiluvchi tildan tashqarida bo’lgan holatlarni ham nazarda tutish lozim bo’ladi. Bu, eng avvalo til va tafakkur dealiktikasidir. Chunki aniqlik deyilganda tabiat va jamiyatdagi narsa va hodisalar bilan ularning nutqdagi atamasi bo’lgan materiali o’rtasidagi utanosibligi tushuniladi. Demak, aniqlik bu so’zning o’z-o’zi ifodalayotgan voqelikka mutlaqo mos va muvofiq kelishidir.
Mutaxassis nutqning mantiqiyligi. Mutaxassis nutqining mantiqliyligi uning asosiy sifatlari – to’g’rilik va aniqlik bilan chambarchas bog’nagandir. Chunki Grammatik jihatdan to’g’ri tuzilmagan nutq ham fikrni ifodalash uchun ham muvofaqiyatsiz tanlangan lug’aviy birlik ham mantiqning buzilishiga olib kelishi tabiiydir. Mutaxassis nutqining mantiqiy bo’lishi eng avvalo so’zlovchi va yozuvchining tafakkur o’quvi, qobiliyati bilan bog’liq.
Mutaxassis nutqining tozaligi. O’qituvchi nutqining tozaligi deganda eng avvalo uning adabiy tilning lisoniy me’yoriga muvofiq kelish kelmasligi tushuniladi.
Mutaxassis nutqining ifodaviyligi. Ma’lumki, nutqning yuzaga chiqishida aniq bir maqsad – tinglovchi va o’quvchi ongiga ta’sir etish vazifa etib qo’yiladi. Mutaxassis nutqining tasirchanligi deganda asosan og’zaki nutq jarayonida nazarda tutiladi va shuning uchun uning tinglovchi tomonidan qabul qilinishidagi ruxiy vaziyatni etiborga olish ham muhimdir.
Nutqiy xatolar: turlari va tasnifi.
1-Nutqiy xatolar haqida tushuncha.
Nutqiy xatolarga noto‘g‘ri (noo‘rin) tanlangan so‘zlar, noto‘g‘ri tuzilgan gaplar, morfologik shakllarni noto‘g‘ri ishlatish kiradi.
Boshlang‘ich sinflarda bunday xatolar ustida ishlash ancha qiyin, chunki ularni to‘g‘rilash va oldini olish uchun ona tili dasturida berilgan qisqa nazariy ma’lumot yetarli emas. Bolalar nutqini takomillashtirish ustida rejali, muntazam ish olib borish uchun asosiy nutqiy xatolar turini bilish zarur. Bunday nutqiy xatolarni o‘rganish, shuningdek, ularning kelib chiqish sabablarini tekshirish xatolarni to‘g‘rilash va oldini olish uchun zamin hozirlaydi.