Ma‟ruza materiallari 1-mavzu: Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati Reja

3.3. O‟zbekistonda investitsiya faoliyatining me‟yoriy-qonuniy bazasi. 
Mamlakatda investitsion munosabatlarni amalga oshirish va uning huquqiy tizmini tashkil 
etuvchi muayyan huquqiy asoslar yaratilgan. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining ―Investitsiya 
faoliyati to‘g‘risida‖gi, ―Chet el investitsiyalari to‘g‘risida‖gi yangi tahrirda, ―Chet ellik investorlar 
huquqlarning kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida‖gi qonunlar qabul qilindi.
Bu qonunlarda investitsion munosabatlarga taalluqli barcha jarayonlarga va tushunchalarga 
aniqliklar kiritilgan. Investitsiya faoliyatining subyektlari va obyektlari, investitsion faoliyatning 
davlat tomonidan tartibga solinish masalalari, xorijiy investorlarning huquq va burchlari, mol-mulk 
kafolatlari va imtiyozlari kabilar aniq belgilab berilgan. 
Biroq, bu kabi mamlakatda investitsion faoliyatni rag‘batlantiruvchi qonuniy-xuquqiy 
bazaning mavjudligi bozor munosabatlarining rivojlanganligini belgilamaydi. Bugungi kunda 
mamalakatda investitsion muhitni tubdan yaxshilash chora-tadbirlarini amalga oshirmoq zarur. 
Davlat mazkur qonunlar doirasida investitsion faoliyatning turli subyektlari o‘rtasida yuzaga 
keladigan munosabatlarni tartibga solib turadi. Boshqacha qilib aytganda, bu tartibning qanday 
o‘rnatilganligiga qarab u yoki bu mamlakat xorijiy investitsiyalarni jalb etish uchun qanday huquqiy 
muhit yaratilganligini aniqlab olish mumkin. 
O‘zbekistonda investitsion munosabatlarni tartibga solishining yaratilgan qonuniy asoslari 
mos ravishda tadbirkorlik to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasining ―Tadbirkorlik to‘g‘risida‖gi 
Qonun va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari bilan to‘ldirilib borilmoqda. 
―Tadbirkorlik to‘g‘risida‖gi Qonun O‘zbekistonda tadbirkorlikni faoliyat ko‘rsatishning va 
rivojlantirishning huquqiy asoslari hamda tadbirkorlarning iqtisodiy va huquqiy erkinliklarini 
kafolatlashni aniqlab berdi. Shuningdek, ularning huquq va majburiyatlarini belgilaydi. Bu qonun 
tadbirkorlarning boshqa korxonalar, tashkilotlar va davlat boshqaruvi organlari bilan o‘zaro 
munosabatlarini tartibga soladi va mulkchilik shakllarini erkin tanlashni, xo‘jalik yuritishni, 
faoliyatni teng huquqli asosda amalga oshirishni, o‘zaro hamkorlik va erkin raqobatni ta‘minlashni 
o‘z ichiga oladigan shartlarning shakllanishiga yordam beradi. 
―Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida‖gi Qonun Respublikada tashqi iqtisodiy faoliyatni 

---

O‘QUV MATERIALLARI 
27 
amalga oshirishning asosiy tamoyillari va tartiblarini belgilab beradi hamda tashqi iqtisodiy aloqalar 
ishtirokchilarining mulklarini, mulkchilikning qanday shaklida bo‘lishidan qat‘iy nazar, 
manfaatlarini va huquqlarini xalqaro huquqning qabul qilingan umumiy me‘yorlariga muvofiq 
ravishda himoya qilishni ta‘minlaydi. Bu qonun O‘zbekiston Respublikasining jahon iqtisodiy 
tizimiga uyg‘unlashishi uchun huquqiy asosni yaratadi. 
O‘zbekiston Respublikasining ―Chet el investitsiyalari to‘g‘risida‖gi va ―Chet ellik investorlar 
huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida‖gi Qonunlari investitsiyalar 
to‘g‘risidagi qonunchilikning yadrosini tashkil qiladi. 
Ular O‘zbekiston Respublikasi hududida xorijiy investitsiyalarni amalga oshirishning 
huquqiy, tashkiliy-iqtisodiy asoslarini yaratish, chet el sarmoyalari soliq tartiblarini belgilab beradi, 
xorijiy investorlarning samarali faoliyat ko‘rsatishini kafolatlaydi va Respublika iqtisodiyotini 
rivojlantirishga ko‘maklashish, uni jahon xo‘jalik aloqalariga kiritish maqsadida chet el moliyaviy, 
moddiy, intellektual va boshqa resurslarni jalb etishga va ulardan foydalanishga qaratilgan. 
―Chet el investitsiyalari to‘g‘risida‖gi Qonunning asosiy vazifalari – O‘zbekiston 
Respublikasi iqtisodiyotini rivojlantirishga va uning xorijiy investitsiyalar oqimini rag‘batlantirish 
yo‘li bilan jahon xo‘jalik tizimiga uyg‘unlashuviga ko‘maklashishdan, shuningdek, xorijiy 
moliyaviy, moddiy, intellektual va boshqa zaxiralarni, zamonaviy texnologiyalarni va boshqaruv 
tajribalarini jalb qilish hamda ulardan oqilona foydalanishni yo‘lga qo‘yishdan iborat. 
Xorijiy investitsiyalar va xorijiy investorlarning ma‘lum kategoriyalarini himoya qilish chora-
tadbirlari va ularni kafolatlash bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar ―Chet ellik investorlar 
huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida‖ gi Qonunning asosi 
bo‘lib hisoblanadi. 
Mazkur qonunning 3-moddasida, davlat boshqaruv idoralari va davlat hukumat organlari 
joylarda chet el investitsiyalarining O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq amalga 
oshirilgan xo‘jalik faoliyatlariga aralashish huquqiga ega emaslar, deb aytilgan.
Qulay investitsion muhitni yaratishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va 
Vazirlar Mahkamasining qarorlari ham muhim ahamiyat kasb etadi. 
Investitsiya faoliyatining huquqiy asoslari tarkibida eng muhim sifatida O‘zbekiston 
Respublikasining ―Investitsiya faoliyati to‘g‘risida‖gi Qonuni hisoblanadi. 
Investitsiya faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor bo‘lgan shaxslar 
belgilangan tartibda javobgar bo‘ladilar. Investitsiya faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlari buzilgan 
taqdirda, investitsiya faoliyatining subyekti etkazilgan zararni, shu jumladan boy berilgan foydani, 
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qoplanishini talab qilish huquqiga egadir. Investitsiyalar 
bilan bog‘liq nizolar (investitsiyaga oid nizolar) sud tomonidan hal etiladi.