Маъруза матнлари «¤збек хал³ ижоди» предметидан тузилган б´либ, унда хал³ о²заки ижодининг мазмун ва моµияти, тара³³иёт бос³ич

ADABIYOTLAR:

1. 
   Ribnikova M.A. Russkie poslovitsi i pogovorki M., 1961..
   
2. 
   Sarimsoqov B. Maqollar. O`zbek fol’klorining ocherklari.T., I-t, 1988.
   
3. 
   Yo`ldosheva F. O`zbek materiallarida Nasriddin Afandi obrazi. T., 1979.
   

AFANDI LATIFALARI.

Xalq og`zaki ijodining eng ommabop, qiziqarli, hajmi kichik janrlardan biri latifadir. Latifa arabcha so`z bo`lib, go`zal yoqimli degan ma’noni anglatadi. Latifa xalqning nozik did, fahmlilik bilan aytilgan kulgili kichik xikoyasidir. Bu janr Sharqda, ayniqsa, turkiy xalqlar orasida o`tmishda va hozirda ham Nasriddin Afandi nomi bilan mashhur. Afandi latifalarida xalq podsholar, amir amaldorlari, boylar, din-shariat peshvolari ustidan kulib, ularning zolimligini, insofsizligini va maishiy tubanligini fosh etadi.

Ko`pchilik xalq latifalarining qahramoni Afandi yoki Nasriddin Afandi bo`lib, u o`zining donoligi, hozirjavobligi, tadbirkorligi so`zamolligi bilan o`z dushmanlarini sharmanda qiladi, engadi. Ular ustidan zaharxandalik bilan kuladi.
Bir kuni afandiga xabar etkazishib:
-Shaharning qozisi aqldan ozibdi,-debdilar,
Afandi bu xabarni eshitib, uzoq o`yga tolibdi. Xabar keltirganlar uni bu holda ko`rib so`rabdilar:

• 
  Afandi! Nega o`ylanib qoldingiz?
  
• 
  Qozimizning azaldan aqli yo`q edi - debdi Afandi.
  
• 
  Ajabo yana nimasidan ozdi ekan,- deb o`ylayapman.
  

Afandi obrazi o`zbek fol’korida pishiq va mukammal ishlangan sotsial tip darajasigacha ko`tarilgan. Qaysi bir Afandi obrazini olib qaramang, u xatti-harakati, xarakteri xususiyati bilan u yoki bu davrda yashagan konkret tarixiy shaxs sifatida gavdalanadi. Unda davrining muhim axloqiy-etik normalari, davr kishilarining xarakter xususiyatlari bilan mujassamlashgan bo`ladi.
Temir xaqidagi Afandi latifalarini olib ko`raylik. Bu asarlarda yaratilgan Afandi obrazi Temurga qarama-qarshi qo`yiladi. Afandi go`yo Afandi Temur zamondoshi, u bilan yonma-yon yuruvchi, sayohatda ham, jangu jadallarda ham Temur bilan teng xuquqli aqlu idrokda ba’zan ustun konkret shaxsdir.
Quyidagi latifani olib ko`raylik:
Temurlang bir kuni Afandi bilan suhbatlashib, o`tirib, «uh» tortib yuboribdi va Afandidan so`rabdi:

• 
  O`lsam mening jonim qaerda bo`lar ekan, jannatdami, do`zaxdami?
  

Afandi javob beribdi:
Begunoh kishilarni o`ldiraverib, jannatni ham to`ldirib yubordingiz. Sizga jannatda joy qolmagan bo`lsa kerak. Xafa bo`lmang, do`zaxning eng yaxshi joyiga o`tdan taxt qurib beradilar.
Ko`rinib turibdiki, Afandi hozirjavobligi, achchiq tili, xaqiqatgo`yligi, so`zamolligi, aql farosati bilan Temurbekdek raqibini engadi.
Nasriddin Afandi latifalarining tematikasi rang-barang. Ular oilaviy munosabatlarda ham, ijtimoiy-siyosiy masalalar ham, ayrim kishilar nuqsonlardan ham, axloq odob masalalari ham ifodalanishi mumkin.
Afandi latifalari bizning zamonamizda ham yaratilib, kelinmoqda. Sovet davrida yaratilayotgan afandi latifalari yumoristik xarakterda bo`lib, ularda byurokratlar, amalparastlar, boqibeg`amlar, engil kulgi bilan tanqid qilinadi, eski turmush sarqitlari fosh etiladi:
Tramvayda ketayotgan Afandi qarshisida o`tirgan qizga tikilib turib so`raydi:

• 
  Yaxshi qiz, bir boqishda yaxshi ko`rib qolish mumkinmi?
  
• 
  Yo`q,-dedi qiz.
  
• 
  Unda, ertaga qaerda uchrashamiz,-dedi Afandi.