Маъруза: Сейсмик тўлқинлар тарқалишининг ўзига хос хусусиятлари

Б.Б.Голицин (1960) сейсмик нурларни Ер юзига чиқиш бурчагини ўлчаш орқали уларнинг етиб келиш вақтини аниқлаш методини ишлаб чиқди. Бўйлама тўлқинлар годографи бунда нурнинг Ер юзига чиқиши туюлувчи бурчаги ва кўндаланг тўлқинлар тарқалиш тезлигига боғлиқ. Кўндаланг тўлқинлар тезлигини Б.Б.Голицин кузатувлардан олган. Ҳисоблашлар натижасида олинган экспериментал годограф 1940- йилларда олинган годографлар билан яқин.

• Б.Б.Голицин (1960) сейсмик нурларни Ер юзига чиқиш бурчагини ўлчаш орқали уларнинг етиб келиш вақтини аниқлаш методини ишлаб чиқди. Бўйлама тўлқинлар годографи бунда нурнинг Ер юзига чиқиши туюлувчи бурчаги ва кўндаланг тўлқинлар тарқалиш тезлигига боғлиқ. Кўндаланг тўлқинлар тезлигини Б.Б.Голицин кузатувлардан олган. Ҳисоблашлар натижасида олинган экспериментал годограф 1940- йилларда олинган годографлар билан яқин.
• 1950-йиллар бошида К.Буллен ва Г.Джеффрислар 00 дан 1800 масофа ва 700 км. чуқурликкача бўлган Р ва S тўлқинларнинг келиш вақтлари жадвалларини тузишган. Джеффрис-Буллен годографи ҳозирги кунгача жаҳон сейсмик станциялари томонидан ишлатилиб келинади.

Джеффрис-Буллен годографи

Олинган годографлар асосида P ва S тўлқинлар тезлигининг чуқурлик бўйича ўзгариши графиклари тузилади

• Олинган годографлар асосида P ва S тўлқинлар тезлигининг чуқурлик бўйича ўзгариши графиклари тузилади

Бу расмдаги маълумотлар Ернинг асосий геосфераларини ажратиш имконини беради.

• Бу расмдаги маълумотлар Ернинг асосий геосфераларини ажратиш имконини беради.
• А-ер қобиғи, 30-40 км. гача чуқурликда ажратилади, унга тезликларнинг биринчи максимумлари тўғри келади; мантия - В, С ва D қатлар, 2900 км. чуқурликкача; ядро - E, F ва G қатлар. Ер қобиғи, мантия ва ички ядро чегараларига бўйлама ва кўндаланг тўлқинлар тезлигининг кескин ўзгаришлари тўғри келади.

Ернинг ички ва ташқи ядросида ҳажм тўлқинларининг тарқалиши

• Ер ядроси ва мантияси орасидаги чегара аниқ чегара ҳисобланиб, бу чегаранинг аниқлиги РсР ва ScS қайтган тўлқинлар жадаллиги билан исботланади. Сейсмик нурлар вертикал тушганда нурларни қайтариш шарти қуйидагича бўлади:

Бу ерда:
δ - бир муҳитдан бошқа муҳитга ўтиш қатламининг қалинлиги; ΔV- муҳитдаги тезликлар фарқи;
Т- тебранишлар даври.
Масалан, ядро чегараси ва бўйлама тўлқинлар учун ΔV = 5,5 км/сек., Т ≈ 10 сек. Демак, ўтиш қатламининг қалинлиги δ << 10 км. бўлади.