Маърузалар матни 1-маъруза. Маълумотлар базасини бошқариш тизимининг турлари ва уларни яхлитлигини таъминлаш


Download 0.63 Mb.
bet2/33
Sana18.06.2023
Hajmi0.63 Mb.
#1590916
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   33
Bog'liq
3 Ma\'lumotlarni himoyalash modellari ma\'ruzalar 1

Реляцион МББТ - юқоридаги моделларга таққослаб модел МББТ серверидан юқори даражадаги мураккабликни талаб этади. Бу эса дастурчини маълумотларни бошқаришда мураккаб операциялардан (иерархик ва тармоқли моделлардагидек) холос этади.
МБ реляцион моделида жадвалларни марказлашган омбори бўлиб, кўпчилик фойдаланувчи томонидан маълумот ва киришни бир вақтни ўзида хавфсизликни таъминлайди. Жадвалларнинг қаторида майдон қисми маълумотлардан ташкил топган бўлиб, воситасиз ёзувларга боғланади, қолган қисми бошқа жадвалларда ёзув билан боғланади.
Ёзув орасидаги алоқалар реляцион моделининг хусусияти бўлиб келади.
МББТ реляцион моделида ахборот ва структурага тобе бўлмайди. Ёзувлар ўзаро боғлиқ эмас, бир ёзув ўзгартирилганида бошқа ёзувларга таъсир этилмайди, МББТ структураси ўзгартирилганида МБ да ишлайдиган иловаларни компиляция қилиш шарт эмас.
МББТ реляциясида SQL тили қўлланилади ва берилган вақт моментида қидирувни шакллантиради. График кўринишда қидирув мантиқий схемаларни кўп иловаларда тузиш мумкин.
3. Суд компьютер-техник экспертизаси (СКТЭ). СКТЭ компьютер воситасини объект сифатида караш, текширилаётган жиноятда унинг ролини аниклаш ва урганиш хамда маълумотлар ташувчилардаги ахборотларни хар томонлама тадкик этиш имкониятга эга булиш максадида амалга оширилади. СКТЭнинг умумий предмети булиб ахборот жараёнларини амалга оширувчи компьютер воситаларини ишлаб чикиш ва ишлатиш конуниятларини тадкик килишга асосланган далил ва вазиятлар хисобланади. Бу ахборот жараёнларида фукаролик ёки жиноий ишлар, маъмурий хукукбузарлик материаллари кайд этилган булиши мумкин. СКТЭнинг зарурлиги компьютер технологияларининг инсоният фаолиятининг барча сохаларида кенг куламда кулланиши билан богликдир.
СКТЭнинг бошлангич тоифаланиши ихтиёрий компьютер воситаларининг ташкил этувчилари (аппарат ёки техник, дастурий ва ахборот таъминоти) буйича ташкиллаштирилган. Бунга мос равишда СКТЭ куйидаги экспертизаларга ажратилади:

  • аппарат-компьютер экспертизаси;

  • дастур-компьютер экспертизаси;

  • ахборот-компьютер (маълумотлар) экспертизаси;

  • компьютер-тармок экспертизаси.

Суд аппарат - компьютер экспертизасининг мохияти компьютер тизимининг техник (аппарат) воситаларини тадкик килишдан иборат.
СКТЭдаги бу турнинг предмети булиб компьютер тизими аппарат воситаларини - фукаровий ёки жиноий иш холати ёки факти буйича ахборотни моддий ташувчиларини, ишлатиш конуниятларини тадкик килишга асосланган далил ва вазиятлар хисобланади. Суд аппарат -компьютер экспертизасининг объектлари: а) шахсий компьютер (портатив); б) кушимча курилмалар; в) тармок аппарат воситалари (серверлар, ишчи станциялар, фаол курилмалар, тармок кабеллари ва бошкалар); г) интеграллашган тизимлар (органайзерлар), пейджерлар; д) мобиль телефонлар ва х.к.; е) микропроцессорли контроллерларга асосланган курилган тизимлар; ж) барча курсатилган ташкил этувчиларнинг ихтиёрий мажмуи (аппарат блоки, кенгайтириш платалари, микросхемалар ва бошкалар).
Суд дастур-компьютерли экспертизанинг максади алгоритмнинг функционал вазифасини, тавсифи ва ишлатилиш талабларини хамда тадкик килишга тавсия этилган компьютер тизимининг дастурий таъминоти жорий холатининг таркибий хусусиятларини урганишдир. Дастур-компьютерли экспертизанинг объектлари: а) тизимли дастурий таъминот (ОТ); б) ёрдамчи дастурлар - утилитлар; в) дастурни ишлаб чикиш ва созлаш воситалари; г) хизматчи тизимли ахборотлар; д) амалий дастурий таъминот (умумий фойдаланиш иловалари - матн ва график мухаррирлар, МББТ, электрон жадваллар, презентация мухаррирлари ва х.к.; фан, техника, иктисод ва бошка сохалардаги масалаларни ечиш учун мулжалланган махсус иловалар).
Суд ахборот-компьютерли (маълумотлар) экспертиза - бу СКТЭнинг асосий куринишидир, чунки у компьютер тизимидаги маълумотлар билан боглик куплаб саволларни ечиш оркали мукаммал исботий базани куриш имконини беради. Бу турнинг максади компьютер тизимида ахборот жараёнларини ташкил этиш учун фойданувчи тайёрлаган ёки дастурларда яратилган ахборотларни кидириш, аниклаш, тахлил килиш ва бахолашдан иборатдир. Суд ахборот-компьютерли (маълумотлар) экспертизасининг объекти бу юкорида курсатилган ва бошка дастурий воситалар ёрдамида тайёрланган - матн форматидаги (.txt, .doc ва бошкалар), график форматидаги (.bmp, .jpg, .tif, .cdr ва бошкалар), маълумотлар базаси форматидаги (.mdb, .dbf ва бошкалар), электрон жадваллар форматидаги (.xls, .cal ва бошкалар) ва бошка кенгайтмали файллардир.
4. Лойиҳалаштириш ва эксплуатация системасида маълумот қайта ишлаб чиқишда МБ бутунлигини таъминлаш асосий масала бўлиб келади. Бутунликни бузилиши нафақат операторни ахборот киритишдаги хатоси, балки иш тизимини бузилиши ҳам бўлиши мумкин. Иш тизимидаги ишни рад этилиши баъзи операциялар бажарилиб, баъзилари бажарилишини улгурмаганлиги ҳолатидан келиб чиқади.
Бутунликни бузилиши маълумотларни киргазишда ёки тўғирлаб киритишда реляцион операцияларни (проекциялашда, улашда) бажаришда ҳосил бўлиши мумкин.
Бутунлик муаммосини ечишда МБ га маълумотларни тўғрилигини исталган вақт мобайнида таъминлайди, маълумот ишончлигини текшириш қоидаларидан фойдаланиб МБ жадвалига ҳақиқий бўлмаган маълумот тушиб қолмаслиги махсус кўрсаткичлар тўплами деб аталади.
Бутунликни бузилиши маълумотларни киргазишда ёки тўғирлаб киритишда реляцион Бутунликни чеклаш маълумотлар базаси даражасида қоидаларни автоматик ўрнатади, қачонки оператор жадвалдаги маълумотни ўчирса ёки ўзгартирсагина текшириш автоматик равишда бажарилади. Агар баъзи чеклатишлар бузилса операторлар тўхтатилади.
Бутунликни чеклаш ахборот характеристикаларни акс этади ва предмет соҳасидаги хусусиятларни аниқлайди. Бутунликни чеклаш маълумот объект майдонига кортежларга (қатор, ёзувлар), муносабатларга (жадваллар, файлларни), файллар орасидаги алоқаларга тегишлидир.
Бутунлик чекланишни назорат қилишда икки турдаги чекланиш қўлланилади. Бир вақтни ўзида кейингига олиб қўйилган чекланишлар. Кейингига қўйилган бутунлик чекланишлар операция давомида эмас, операция охирида ишни бажарилишини текширади. Кейингига қўйилган бутунлик чеклаш транзакция тушунчаси билан боғлиқ. Бу чекланишлар бухгалтер проводкаси харакатида хизмат қилади.
Бутунликни чеклашни назорат қилиш амалий назорати амалда кўп вақтни олиши мумкин. Чеклаш бузилганидагина берилган маълумотлар текширилса, бутунлик чекланиши бузилишига олиб келмайди. Бутунлик чекланиши у ё бу предмет соҳасига қарайди ва текшириб кўрилганда инфологик моделига ёзилади. Реляцион опреацияларни бажариш вақтида бутунликни сақлаб қолиш учун файллар тўғри лойиҳаланиш ва бу ҳаракатларни бажаришда қоидаларга риоя қилиш керак.
МБ ни ҳимоя қилишда турли бутунлик чеклашлар қўлланилади: журнализациялашда, репликациялашда, заҳира нусхалашда.



Download 0.63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   33




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling