Ma’ruzani olib borish texnologiyasi mavzu 1 kimyoning asosiy tushunchalari va qonunlari

sifat va miqdoriy tarkibga ega bo‘ladi. 

Bertolening  o‘zgaruvchan  tarkibli  birikmalar  mavjudligi  haqidagi  ta’limotini  XX 

asrning  boshlarida  akademik  N.S.Kurnakov  rivojlantirdi.  U  kotishma  va  eritmalarda 

xakikatdan  ham  o‘zgaruvchan  tarkibli  birikmalar  bo‘lishini  isbot  kildi  va  ularni  bertolidlar 

deb atadi. O‘zgarmas tarkibli birikmalarni esa Daltonidlar deb atadi. 

Fransuz  olimi  Djozef  Prust  xam  barcha  kimyoviy  birikmalarda  uni  tashkil  etuvchi 

elementlar miqdori o‘zgarmas ekanligini takidlagan. 

Ko‘pgina  elementlar  o‘zaro  ta’sirlashish  jarayonida  bir  necha  xil  birikma  hosil  qiladi. 

Masalan, uglerod kislorod bilan ta’sirlashib ikki xil birikma hosil qiladi. Birinchisi tarkibi 42, 

88%  (mass.)  uglerod  va  57,12%  (mass.)  kisloroddan  iborat  bo‘lgan  uglerod  (II)    oksidi, 

ikkinchisi  tarkibi  27,29  %  (mass.)  uglerod  va  72,71%  %  (mass.)  kisloroddan  iborat  bo‘lgan 

uglerod (IV) oksidi. 1803 yilda Dalьton mazkur holatni o‘rganib Karrali nisbatlar qonunini 

kashf etdi: 

Agar  ikki  element  o‘zaro  birikib  bir  necha  kimyoviy  birikma  hosil  kilsa, 

elementlardan  birining  shu  birikmalardagi  ikkinchi  elementning  bir  xil  og‘irlik 

miqdoriga to‘g‘ri keladigan og‘irlik miqdorlari o‘zaro kichik butun sonlar nisbati kabi