Masharipova barno erkin qizi

2.2-§. Kásiplik motivaciyanı qáliplestiriw texnologiyaları
Búgingi kúnde joqarı tálim sistemasında qánigelerdi tayarlaw zárúrli máselelerden biri bolıp tabıladı. Bolajaq pedagoglar zamanagóy innovacion pedagogikalıq texnologiyalar, tálim-tárbiyanıń nátiyjeli formaları hám de usılların oqıw procesine nátiyjeli ámelde qollanıw ilimiy tájriybelerin iyelewi kerek. Yaǵnıy olar professional dárejedegi qánige bolıwı, tálimge qoyılǵan social buyırtpanı orınlawda aktiv qatnasıwı zárúr. Oqıw processinde studentlerde kásiplik motivaciyanı júzege keltiriw keleshekte kásiplik iskerlikti nátiyjeli bolıwın támiyinleydi. Sol sebepten studentlerdi pedagogikalıq iskerlikke tayarlaw, olardı tańlaǵan kásibine qızıǵıwshılıqların asırıw ushın nátiyje beretuǵın texnologiyalardı anıqlaw hám de ámeliyatqa engiziw izertlewdiń tiykarǵı konsepsiyası retinde belgilep alındı.
Bolajaq tárbiyashı-pedagoglarǵa qoyılatuǵın talaplar olardıń jeke hám kásiplik sapalarına baylanıslı. Izertlew dáwirinde joqarı tálimde studentlerdi pedagogikalıq iskerlikke tayarlawdaǵı kópshilik máseleler oqıw-metodikalıq támiynat hám oqıtıw mazmunına baylanıslılıǵı anıqlandı. Onıń ushın bolajaq tárbiyashı-pedagoglarda kásiplik motivaciya hám qádiriyattı qáliplestiriw zárúrli. Sebebi kásiplik qádiriyat studentlerde óz kásibin súyiw hám pidayı bolıwǵa iytermeleydi. Bul bolsa studentlerde motivaciya hám kompetensiyanıń qaysı dárejede qálipleskenligine baylanıslı. Joqarı tálim processinde professor -oqıtıwshılar tárepinen islengen sapalı tálim keleshektegi tárbiyashı-pedagoglardı óz iskerliginiń nátiyjeli shólkemlestiriwge múmkinshilik jaratadı.
Studentlerdi kásiplik iskerlikke tayarlawda oqıw motivaciyası jetekshi faktor esaplanadı. Oqıw iskerliginde studentlerdi aktivlestiriwshi metod hám sırtqı kórinisler tálim beriwshi tárepinen saylanadı. Professor-oqıtıwshı maqset hám nátiyjelerge jetiwi ushın motivaciya resursların kóre alıwı kerek. Sonı aytıw kerek, motivlerdiń tiykarǵı faktorın qızıǵıwshılıq quraydı. Qızıǵıwshılıq dıqqat, pikir hám qıyaldıń jónelgenligi menen ańlatıladı. Studentlerde motivti payda etip, onnan keyin maqsetti tuwrı qoya alıwǵa úyretiw kerek. Izertlewimizdiń aldınǵı paragraflarında keltirilgen ilimpazlardıń ilimiy kózqaras hám ideyaları bolajaq tárbiyashı-pedagoglarda kásiplik motivaciya tikkeley shaxstıń individual qásiyetleri, qızıǵıwshılıqları, jeke qálewleri negizinde payda boladı, degen juwmaqtı tastıyıqladı.
Studentlerde jeke tabıstı qolǵa kirǵiziw hám juwapkershilikti seziw kónlikpesin da tárbiyalaw kerek. Pikirimizshe, kásipke tiyisli motivler taypasına mektepke shekemgi tálim tarawına tiyisli bilimlerdi ózlestiriw, kásiplik iskerliginde jetiskenliklerge erisiw jolların tereń iyelew, pedagogikalıq uqıp hám de etikanı iyelew kiredi. Sanap ótilgen komponentler kásiplik iskerlik strukturasın quraydı. Izertlewlerimiz dawamında keleshektegi tárbiyashılarda kásiplik motivaciyanı qáliplestiriw komponentlerin sistemalastırdıq (2. 4-súwret).
Motivaciya komponentleri kásiplik tayarlıq procesine internal (ishki) hám eksternal (sırtqı ) motivler tásiri hám de studentlerdi kásipti puqta iyelewleri ushın háreket etiwi, dóretiwshilik ózin payda etiwi menen xarakterlenedi. Bunda jeke motivler bólek áhmiyetke iye.

2.4-súwret. Studentler kásiplik motivaciyasın qáliplestiriw komponentleri

Bul bolsa studentlerde pedagogikalıq iskerlikke qızıǵıwshılıqtı oyatadı. Studentler bolajaq qánige retinde jámiyette óz poziciyasın iyelewge háreket etedi. Intellektuallıq rawajlanadı, dúnyaǵa kóz qarası keńeyedi, dóretiwshilik aktivligi artadı. Studentlerdiń jeke motivleri oqıw iskerligin nátiyjeli keshiwin támiyinleydi. Ámeliy shınıǵıwlarda studentlerdiń aktivligi motivler negizinde asadı, studentler jeke tájiriybesine tayanǵan halda sabaqlarda ertek hám gúrrińlerdi saxnalastıradı. Bul bolsa olarda túrli pedagogikalıq jaǵdaylardı unamlı sheshiwge múmkinshilik jaratadı.

Joqarıda keltirilgen motivaciyanı qáliplestiriw komponentlerin keleshektegi tárbiyashılar iskerligin ámelge asırıwǵa jóneltirilgen barlıq motivlerdiń kompleksi dep ataw múmkin. Olardıń barlıǵı óz-ara baylanıslı bolıp, pedagogikalıq iskerlikti júrgiziwde bolajaq tárbiyashılardıń joqarı nátiyjelerge erisiwin kepilleydi.
Kásiplik kompetensiyanı qáliplestiriwshi motivler keleshektegi tárbiyashılarda pedagogikalıq iskerlikke qızıǵıwshılıq oyatadı. Iskerlikke jeke múnásibet maqsetli jónelgenlik, qızıǵıwshılıq hám motivler tásirinde payda boladı. Studentlerdiń aktiv bolıwınıń tiykarǵı dárekleri maqsetli iskerlik, dóretiwshilik jaqtan ózin kórsetiw, tárbiyashılıq sheberligin hár tárepleme iyelewge umtılıwı bolıp tabıladı.
Izertlewimiz dawamında bolajaq tárbiyashı-pedagoglardıń kásiplik motivaciyası oqıw iskerligi processleri hám de pedagogikalıq ámeliyat dáwirinde qáliplesti hám rawajlandırıldı. Yaǵnıy “Balalardı saxnalastırıw hám dóretiwshilik iskerlikke úyretiw” modulın oqıtıwda teoriyalıq hám ámeliy shınıǵıwlar integraciyasın algoritmik proektlestiriw hám tálimge differensial jantasıwdıń individual, frontal hám jámáátlik formalarınan paydalanıldı. Dógerekler, qanigelik ámeliyat obyekti ushın tayanısh mektepke shekemgi tálim shólkeminde shólkemlestirilgen ruwxıy ilajlar, “Balajan quwırshaq teatrı” hám de “Ertekler álemine sayaxat” balalar teatr toparları dúzildi.
Tájiriybe-sınaw dáwirinde studentlerde kásiplik motivaciyanı qáliplestiriw ushın tómendegi pedagogikalıq sharayatlar jaratıldı :

1. 
   Studentlerdiń individual qásiyetlerin esapqa alıw;
   
2. 
   Tálimniń jetekshi hám juwmaqlawshı maqsetin belgilew;
   
3. 
   Qolay oqıw hám informaciya ortalıǵın jaratıw;
   
4. 
   Tárbiyashı kásibine unamlı múnásibet sezimin qáliplestiriw;
   
5. 
   Bolajaq tárbiyashılarda kásiplik kompetentlikti qáliplestiriw.
   

“Balalardı saxnalastırıw hám dóretiwshilik iskerlikke úyretiw” modulınıń oqıtıw processinde bolajaq tárbiyashı-pedagoglarda kásiplik motivaciyanı qáliplestiriwde tómendegi sırtqı kórinislerden paydalanıldı:
1. Ámeliy shınıǵıwlarda studentler tárepinen tayarlanǵan dóretiwshilik jumıslar kórgizbesi hám galereya dúzildi. Studentler kishi toparlarǵa ajıratıldı, olarǵa quwırshaq hám saxnalastırıw procesi ushın dekoraciyalar tayarlaw tapsırması berildi hám waqıt belgilendi. Keyin olar jasaǵan quwırshaq hám dekoraciyalar galereyası dúzildi.
2. Kewilashar saatlarda studentler “Keypiyattı kóteremiz” temasında saxna kórinislerin kórsetti.
3. Laboratoriya ushın belgilengen tayanısh mektepke shekemgi tálim shólkemlerinde studentler tárepinen balalar ushın “Balajan quwırshaq teatrı” dúzildi.
4. “Dóretiwshi tárbiyashı” dógereginde studentler tárepinen tigilgen quwırshaqlar ushın kiyimler, bayram ushın kastyumlar tayarlandı. Quwırshaq teatrında kórsetiw ushın kerekli úskeneler jaratıldı.
Bunnan tısqarı, tájiriybe-sınaw dáwirinde bolajaq tárbiyashılarǵa pedagogikalıq iskerlik algoritmin dúziw tapsırması berildi. Pedagogikalıq iskerlik algoritmi keleshekte jumıs iskerligin shólkemlestiriw ushın jollanba retinde usınıs etildi. Onıń ushın studentlerge tómendegi kórsetpeler berildi:

1. 
   Qanday qánige bolmaqshı, maqsetin qanday jol menen ámelge asırmaqshı;
   
2. 
   Kásiplik iskerlik hám keleshektegi jumıs ornı menen tanısıw;
   
3. 
   Maqsetke erisiw jolın tańlaw;
   
4. 
   Kásiplik-pedagogikalıq iskerliginde payda bolıwı múmkin bolǵan tosıqlar hám olardı sheshiw;
   
5. 
   Maqsetke jetiwde pedagogikalıq qábilet, shıdamlılıq, salamatlıqqa áhmiyet beriw.
   

Joqarıda kórsetilgen talaplar boyınsha pedagogikalıq iskerlikti tuwrı shólkemlestiriwi ushın, informaciyalı tálim ortalıǵın jaratıw, ámeliy shınıǵıwlarda innovaciyalıq hám interaktiv usıllardan paydalanıw, pedagogikalıq ámeliyattı metodikalıq tárepten tuwrı shólkemlestiriw boyınsha bolajaq tárbiyashı-pedagoglarǵa kórsetpeler berildi.
Student shaxsında motivaciya eki kóriniste: ekstensiv, yaǵnıy sırtqı - shárt-shárayat, háreketlerge hám de intensiv, yaǵnıy ishki - onıń qarasları, mútajligi, qızıǵıwshılıǵı, meyil, tileklerine baylanıslı halda payda boladı. Izertlewlerimiz dawamında bolajaq tárbiyashı-pedagoglar ekstensiv motivaciya qáliplesiwine joqarı tálim sistemasında oqıw shınıǵıwlarınan tısqarı “BSDIÚ” oqıw modulı tiykarında “Balajan” quwırshaq teatrı hám “Dóretiwshi tárbiyashı” dógerekleri dúzildi. Studentler ámeliy shınıǵıwda dóretiwshilik jumıslar kórgizbesi hám galereya metodı arqalı kásibine bolǵan qızıǵıwshılıqların payda etti. Bunnan tısqarı, kásiplik motivaciyanı qáliplestiriwge jóneltirilgen ruwxıy ilaj hám tájiriybeli tárbiyashı-pedagoglar menen ushırasıw, tayanısh mektepke shekemgi tálim shólkeminde ámeliyat hám sáwbetler ótkerildi.
Studentlerde intensiv motivaciyanıń payda bolıwında olardıń jeke qarasları, mútajligi hám meyil-tileklerin inabatqa alıwshı shaxsqa jóneltirilgen hám sheriklik texnologiyalardan paydalanıldı. Sheriklik óz-ara úzliksiz baylanısqan óz-ara tásir ótkeriw bolıp tabıladı. Sheriklik ortalıǵı studentlerdiń sóylew hám minez-qulıqları (jest-mimika), emocional jaǵdayı, qádiriyatları, maqsetler almasıwın talap etedi, sonlıqtan, student penen oqıtıwshı ortasındaǵı múnásibet tálim alıwshınıń ruwxıylıǵına tikkeley tásir etedi. Sheriklik iskerligi ańlanǵan oqıw motivlerin quram taptırıw, tálim basqıshlarında olardı qayta qurıw hám jetilistiriwdi názerde tutadı.
Izertlewimizde studentler kásiplik motivaciyasın qáliplestiriw máselesin oqıw procesin analiz qılıw hám nátiyjelerdi talqılaw járdeminde ámelge asırıwǵa itibar qaratıldı. Shaxsqa jóneltirilgen jantasıw baslı másele retinde berildi, yaǵnıy oqıw procesi aldınan joybarlastırılıp, bilimlendiriwge tiyisli jaǵdaylarda studentlerde payda bolatuǵın qálew hám tileklerine kóre dúzildi. Usı processlerdi sistemalastırıw maqsetinde bolajaq tárbiyashı-pedagoglarda kásiplik motivaciyanı qáliplestiriwdiń didaktikalıq sistemasın rawajlandırdıq (2. 4-súwret).
Oqıw-tárbiyalıq iskerlikti ámelge asırıwda studentlerge ózin kórsetiwine keń múmkinshilik jaratıldı. Studentlerdiń qızıǵıwshılıqları inabatqa alındı. Professor -oqıtıwshılar tek ǵana studentlerdi iskerlikke jóneltirmey, bálkim barlıq process olar tárepinen ámelge asırıladı. Pedocentrikalıq jantasıwdıń zárúrli pedagogikalıq táreplerinen biri oqıw iskerligi keleshekte social buyırtpa studentten ne talap etiwine emes, bálkim studenttiń individual qızıǵıwshılıqları hám sorawlarına qaratıladı. Izertlewler dáwirinde bolajaq tárbiyashı-pedagoglarda kommunikativ kompetensiyanı qáliplestiriwge de itibar qaratıldı. Bunda studentlerde balalar menen nátiyjeli baylanıs ornatıw, sáwbetlesler arasında jaqsı tásirler qaldırıw, óziniń jeke poziciyasın iyelew, óz sózi, háreketleriniń sebepleri hám basqalardıń reaksiyaların túsiniw, nátiyjeli tıńlaw hám logikalıq sorawlar beriw, optimal túrde awızsha bolmaǵan baylanıs usıllarınan paydalanıw sıyaqlılardı iyeleydi. Bunda baylanıs uqıpı rawajlandırıladı, nátiyjeli baylanıs ornatıladı, erisilgen bilimler ámeliyatqa qollanıladı. Áyne oqıw shınıǵıwların interaktiv usıllar járdeminde shólkemlestiriw studentlerde óz xızmetlerinen qanıǵıwdı payda etedi. Studentler paydalanılǵan usıl hám sırtqı kórinisler tikkeley nátiyje beriwine gúwa boladı.



Studentlerde saxlanalastırıw procesin shólkemlestiriwge tiyisli bilim,kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi qáliplestiriw.Pedagogikalıq dóretiwshilik hám kompitensiyanı rawajlandırıw





Jantasıwlar



Progressiv tálim



Pedocentrikalıq



Hár bir studenttiń qızıǵıwshılıǵı ,qálewi hám mútájligine kóre itibar beriw.Oylaw hám logikalıq pikirlewi kónlikpelerin rawajlandırıw

Oqıw processin aldınan proektlestiriw, tálim processlerin studentlerde payda bolatuǵın qálew hám qızıǵıwshılıǵına kóre shólkemlestiriw





Process

Principler



Tálim mazmunı
MBS,reje, pán baǵdarlaması qollanbalar





Úzliksizlik
Ajıralmaslıq
Sheriklik
Izbe-izlik

Qural
Forma
Metod
Process