Mashg‘ulot ʋ 1 Mavzu: Tibbiy psixologiyaga kirish, maqsadi va vazifalari. Tibbiyot psixologiyasida tekshirish usullari. Tibbiyot psixologiyasi yosh aspektida. Sezgi, idrok, hissiyot normada, tekshirish usullari

Tafakkur shakllari

Ko‘rish-xarakat shakli- tashqi xarakatlar qabul qilinadi. lyokin aloxida yelementlar sifatini bildiruvchi so‘z tasirlovchilarisiz. U konkret xolatda birlamchi signal sistemasi faoliyatiga tayanadi
Obrazli tafakkur – tasavvur orqali yuzaga keladi. Oldingi bo‘lgan jarayonlarni oqibatlari ongda aks yetishi. Topshiriqlar taxlili rejasini tuzib quyadi keyin qanaka xarakat qilishini bilish uchun. Reja tuzish mantiq va bog‘liqlar orqali amalga oshiriladi.
Abstraksiya-tanish shakli– oqibatida butunlik aloxida qismlarga bo‘linishi ko‘rinadi.
Abstrakt – mantiqiy fikrlash- muxokamaga tayanadi (asosan kar-sakovlarda) Asosida ikkilamchi signal sistemasi yotadi, oddiydan murakabgacha
Tekshirish metodlari:

1. 
   klassifikatsiya metodi
   
2. 
   rasm bo‘laklarini taxlash
   
3. 
   xikoyani tushunish
   
4. 
   4-ortiqchani olib tashlash
   
5. 
   voqea xodisalarni oqibatini ko‘ra bilish
   
6. 
   mavjud belgilarni ajrata bilish
   
7. 
   «gugurt» testi cho‘plaridan shakl yarata bilish
   

Xotira.
Nazariy kismi.

1. 
   Assotsiya teoriyasi ob’ektlarni bir necha umumiy belgilari bilan eslab qolish. unga uzunligi, rang, ko‘rinishi, og‘irligini olish mumkin. Assotsiatsiya bir-biriga yaqin vokea xodisalarni bo‘shliqda va vaqt doirasida bog‘lashdir.
   
2. 
   Neyron teoriyasi-Dj.Xeb 1974-yilda tushuntirib o‘tgandek qisqa va uzoq mudddatli xotira asosida miya tuqimasidagi neyrofiziologik o‘zgarishlar yotadi. qisqa muddatli xotira neyronlar qayta sirkulyatsion ko‘zg‘alishidan yuzaga chiqadi. Uzoq muddatli xotira yesa davomli va turg‘un kozgalishlar sinaptik tuzilmalarni o‘zgartirishi oqibatida kelib chiqadi. Bular malum bir vaqt davomida muxrlanishi kerak.
   

3)Bioximik nazariya- xotira jarayonida miyaning xar xil biologik aktiv moddalari qatnashadi. RNK informatsiyani molekulyar kodlashda katnashib uni muxrlashga xizmat kiladi. Uzok muddatli xotira mexanizmida RNKdagi miya peptidlari ishtirok yetishini 1970-yilda Untarom aytib o‘tgan.
Xotira - tajribamizga asoslanib narsa – xodisalarni eslab qolish, saklash, foydalana olish (reproduksiya) jarayonidir. Psixologlar xotira jarayonini «uch mexanizm», uch faza, komponent (funksiya)ga bo‘lishadi. 1) eslab qolish (retsepsiya, fiksatsiya, impregnatsiya)

2. 
   uni saqlash (retensiya)
   
3. 
   undan foydalanish (reproduksiya)
   

1.Eslab qolish-yangi impulslarni qabul qila olishdir. Bunda xotira yangiliklar bilan boyitilib tajriba bilim ortiladi. qariganda u ancha chegaralanadi. Bolalarda eslab qolish qobilyati kuchli bo‘lib uni saqlash ancha sust. Eslab qolish tasofiy va maqsadga yo‘naltirilgan bo‘ladi.

2. 
   Saqlash (retensiya) - uzoq vaqt davomida individual va umumiy xususiyatlariga qarab saqlash jarayonidir. qarilarda bu jarayon uzok xayotiy tajribaga ega bo‘lganlarda kuprok bolalik xotiralariga shung‘ib ketadi. yangilarini eslab qololmaydi.
   
3. 
   Yodga keltirish - (reproduksiya) o‘tib ketgan voqea-xodisalarni ongida qayta jonlanishi. Bu uzok muddatli xotiradan tarjima sifatida paydo bo‘ladi. U charchash, kuchli ko‘zg‘alish, alkogol, kofein va xordik tasirida kuchayishi yoki susayishi mumkin.
   

Reproduksiya bo‘lishi mumkin:
-ixtiyorsiz- maxsus maqsadlarsiz yuzaga keladi (masalan kuchadagi biron bir xodisa) -ixtiyoriy- aniq bir maqsad sari yo‘nalgan bo‘ladi.
Xotira jarayoni:
1) Eslab qolish-mnestik jarayon bo‘lib malumotlar keyiinchalik yesa aks yetadigan darajada gavdalantirish 2) Saqlash- malumotlar ushlanib turish, saklash.

3. 
   Yodga keltirish- mnestik jarayon bo‘lib avval shakllantirilgan tarkibni kaytadan jonlantiriladi.
   
4. 
   Tanish- kandaydir obektni malum bir sharoitda aks yetishi
   
5. 
   Esdan chiqarish – mnestik jarayon bo‘lib xotirada saqlanganlarni yo‘kotish
   

Xotira turlari:

1. 
   Psixik aktivlik xarakteriga karab: xarakat, emotsiya, suzli, ko‘ruv -obrazli, ko‘ruv, eshituv, xidlov,tam bilish va ixtiyorsiz
   
2. 
   Maqsadiga qarab – ixtiyoriy, ixtiyorsiz
   
3. 
   Muddatiga qarab – qisqa muddatli uzoq muddatli
   

Xotira insonning indivudual xususiyati bo‘lishi uning 1) Obrazli turi- odamlar uqigan kitobi tabiat rasmlari va xokazolarni uylayotganda 2) So‘zli-mantiqiy- inson asosiy fikrlarni, formulalarni aks yettirganda yuzaga keladi.
Xotira qisqa va uzoq muddatliga bo‘linadi. Birinchisida ulkan tasurotlar qabul qilinib xar sekunda miyani tetiklantirib davomsiz vaqtga muxrlanadi. (sekunddan soatlargacha) undan sung xotiradan o‘chib ketadi ixtiyoriy yeslab bo‘lmaydi. Ikkinchisi yesa malumotlar tanloviga muxrlanishiga saqlanishi va kelajakda ixtiyoriy aks yettiraolishdir barcha ixtiyoriy xotira ixtiyoriy saqlanib uzoq muddatli xotira aylanadi
qisqa muddatli xotira uzoq muddatliga o‘tishi 1) olingan malumotni subekt uchun muxim va foydaligi

2. 
   o‘ta yorqin tasurotlar
   
3. 
   tasurotni inson diqqatida uzoq va uzluksiz fiksatsiyalanishi
   
4. 
   xodisa, vokea, faktlarni qaytarilaverishi. Uzoq muddatli xotira tugunligi va inertligi bilan ajralib turadi. Bundan tashqari aniq muddatda psixik xolatda yuzaga keladigan operativ xotira unda qisqa muddatlik uzoq muddatli xotiralar birdek taxlanaveradi
   

Mexaniq xotirada psixikada bir biri bilan bog‘lanmagan malumotlar yotadi.u mexaniq yodlar bilan boyitilgan bo‘lib mantiq bo‘lmaydi.
Xotira mustaxkam bo‘lishiga qaramasdan qayta eslanib turilmasa baribir syokin una boshlaydi.
Mantiqiy xotira bu suz-mantiqiy xotira bo‘lib qachonki mantiqiy fikrlash tasavvur bilan borsa kuzatiladi.