Mashinalardan foydalanish asoslari

 

---

150 
Nazorat savollar: 
1.Mashinalarni saqlashda qanday usullar qo‘llaniladi? 
2.Ko‘p qavatli saqlash binolarida rampalarni joylashtirish turlarini 
ko‘rsating.
3.Zamonaviy terminallar qanday tarkibiy qismlardan tashkil topgan? 
4.Saqlash joylarida mashinalarni joylashtirish usullarini keltiring. 
5.Mashinalarning yurish yo‘li o‘qiga nisbatan joylashtirilishi qanday 
burchaklarda amalga oshiriladi? 
6.Saqlash joyining parametrlarini grafik usulda aniqlash qanday amalga 
oshiriladi?
7.Qishloq xo‘jalik texnikalarini saqlash usullari 
8.Qishloq xo‘jalik texnikalarini saqlash joylarining parametrlari 
9.Saqlash usullarining samaradorligi 
11.QISHLOQ XO‘JALIK TEXNIKALARI BO‘YICHA EHTIYOT 
QISMLAR HISOBINI OLISH VA TASHKIL ETISH 
11.1. Ehtiyot qismga bo‘lgan talabni aniqlash 
 
MTPning ehtiyot qismlarga bo‘lgan talabini aniqlashda, ularni sarflash 
me’yoridan foydalaniladi. Sarflash me’yorlari, ehtiyot qismlarni ishlab 
chiqarish, rejalashtirish va ularga buyurtma berish hajmini hamda MTP 
bo‘yicha ehtiyot qismlarga ketadigan sarflarni aniqlashda ishlatiladi. Ehtiyot 
qismlarning 
yiriklashtirilgan 
va 
nomenklatura 
bo‘yicha 
me’yorlari 
qo‘llaniladi.
QXT ekspluatatsiyasi davrida ehtiyot qism va materiallarga ketadigan 
sarflarning yiriklashtirilgan me’yorlari (so‘mda) TXK va ta’mirlash ishlarini 
rejalashtirish uchun qo‘llaniladi. 
Nomenklatura bo‘yicha ehtiyot qismlar me’yori. Nomenklatura me’yori, 
har bir detal bo‘yicha o‘rtacha ehtiyot qismlar sarfini belgilaydi, ya’ni 
donada, 100 mashina uchun, bir yilga.

---

151 
Nomenklatura bo‘yicha ehtiyot qismlar me’yori asosan uch usul bo‘yicha 
aniqlanadi: 
detallarning haqiqiy sarfi; 
detallarning resursi; 
ehtimollik usuli.
Detallarning haqiqiy sarfi bo‘yicha usulda, ma’lum davr ichida (kuzatuv 
vaqtida) nazorat ostiga olingan mashinalar ekspluatatsiyasi jarayonida, MTP 
va ta’mirlash korxonalarida, har bir detal bo‘yicha haqiqiy sarflangan ehtiyot 
qismlar soni asosida me’yor aniqlanadi: 
умум
к
э
L
L
М
М
Н



100
)
(
,
(11.1) 
bu erda: N
a
–ehtiyot qism sarfi me’yori (ko‘rilayotgan detal bo‘yicha), 
dona

100 mashina uchun bir yilga; 
M
E
 – MTPda ekspluatatsiya jarayonidagi detallarning haqiqiy sarfi, dona;
M
K
– ta’mirlash korxonalarida mashinalarni ta’mirlash jarayonidagi 
detallarning haqiqiy sarfi, dona; 
L
Y
 – mashinalarning me’yoriy, yillik ish xajmi, motosoat; 
L
umum 
- nazorat ostiga olingan mashinalar kuzatuv vaqtida bajargan ish 
xajmi yig‘indisi, motosoat.
Misol: detallarning haqiqiy sarfi usuli bilan ehtiyot qism sarfi me’yorini 
aniqlang. Kerakli ma’lumotlar 11.1-jadvalda keltirilgan.
Ehtiyot qismlar sarf me’yori: 
76
60000
700
100
)
10
55
(





Н
dona

100 mash.bir yil
Detallarning resursi bo‘yicha ehtiyot qismlar sarf me’yorlari detallarning 
puxtaligi (resursi), ekspluatatsiya jadalligi va mashinalarning hisobdan 
chiqarilgungacha 
xizmat 
muddati 
bo‘yicha 
ma’lumotlar to‘planib, 
quyidagicha aniqlanadi:

---

152 
)
t
L
/(
)
L
L
(
n
100
H
a
2
l
a




, 
(11.2) 
bu erda:
N –ehtiyot qism sarf me’yori (ko‘rilayotgan detal bo‘yicha), dona

100 
mashina uchun bir yilga 
n - mashinadagi bir xil nomli detallar soni; 
L
a
- mashinaning amortizatsion ish vaqti, motosoat; 
L
1
- detalning birinchi almashtirguncha bo‘lgan resursi (ishlagan 
muddati), motosoat; 
L
2
- detalning almashtirishlar orasidagi resursi, motosoat; 
11.1- jadval 
Ehtiyot qismlar sarfi me’yorini detallarning haqiqiy sarf usuli bilan aniqlash 
Ko‘rsatkichlar 
Belgilanishi 
Birligi 
Qiymati 
MTPda, ekspluatatsiya jarayonida 
detallarning haqiqiy sarfi 
M
E
dona 
55 
Ta’mirlash korxonalarida, mashinalarni 
ta’mirlash jarayonida detallarning haqiqiy 
sarfi 
M
K
dona 
10 
Mashinalarning me’yoriy yillik ish vaqti 
L
Y
moto/soat 
700 
Nazorat ostiga olingan mashinalar 
kuzatuv vaqtida bajargan ish vaqti 
yig‘indisi 
L
imim
moto/soat 
60000 
t
a 
- mashinaning xizmat muddati, yillar.
Detallarning birinchi va keyingi almashtirishlari orasidagi resurslari kamaygan 
sari, ehtiyot qismlar sarfi oshib boradi. Mashinadagi bir xil nomli detallarning 
soni oshgan sari, me’yori ham oshib boradi. 11.2 formula esa L
a 
> L
1
shart 
bajarilgan vaqtdagina o‘rinli.
Misol: ko‘rilayotgan detalning resursi bo‘yicha ehtiyot qism sarf me’yorini 
aniqlang. Kerakli ma’lumotlar 11.2-jadvalda keltirilgan.
Ehtiyot qismlar sarf me’yori teng: 
92
)
10
120
/(
)
150
700
(
2
100




