Mashinalardan foydalanish asoslari

2.6 – rasm. Variatsiya koeffitsienti ν ning maksimal yo‘l qo‘yilgan jadallik koeffitsien ti µ 
ga ta’siri 
Misol: Tormoz mexanizmini nazorat qilish va sozlash maqbul davriyligi 
aniqlansin, quyidagilar berilgan: 
R
1 re 
= 0,95 (γ = 95%),
U
b
= 0,25 mm 
U
re
= 1 mm

а
= 0,05 mm/1000 km 
ν
1
= 0,3
t
1re 
= 1,65 t
2re 
= 0 
Yechish: 
1) 
5
,
1
65
,
1
3
,
0
1
1
1







рэ
t


км
а
Уб
Урэ
тхк
тхк
000
.
10
05
,
0
5
,
1
25
,
0
0
,
1
1












2) Variatsiya koeffitsienti ν
1
= 0,15 bo‘lsa 
25
,
1
65
,
1
5
,
0
1
1
2







рэ
t


км
а
Уб
Урэ
тхк
тхк
000
.
12
05
,
0
25
,
1
25
,
0
1
2












3) O‘rtacha resurs: (R
 re 
= 0,5 t
re 
= 0) 

---

34 
0
,
1
1




рэ
t


км
а
Уб
Урэ
тхк
000
.
15
5
,
0
25
,
0
0
,
1










Bu usuldan sekin-asta buziladigan birikmalardan va detallardan tashkil 
topadigan, sozlanadigan mexanizmlar (tormoz, ilashish muftasi, old g‘ildirak 
o‘rnatish burchaklari, klapanlar mexanizmi va boshqalar) uchun TXKning 
maqbul davriyligini aniqlashda foydalaniladi.
Texnik-iqtisodiy usul. 
Texnik-iqtisodiy usul TXK va ta’mirlashga ketadigan solishtirma 
xarajatlar yig‘indisi va yig‘indining kam qiymatiga to‘g‘ri keladigan maqbul 
davriylikni aniqlashga asoslangan.
TXK bo‘yicha solishtirma xarajatlar (S
txk
) : 
L
d
С
ТХК

, so‘m /ming km, 
bu erda: d – TXK amalini bajarish qiymati, so‘m; 
L – TXK davriyligi, ming km. 
TXK davriyligi oshganda, bir martalik TXK xarajati o‘zgarmaydi yoki 
ozgina ortadi, solishtirma xarajatlar esa qisqaradi. 
TXK davriyligining oshishi detal yoki agregat resursining qisqarishiga, 
buzilishlar sonining ortishiga, ta’mirlash solishtirma xarajatining oshishiga 
olib keladi. 
Joriy ta’mirlash bo‘yicha solishtirma xarajatlar (S
jt
)
ЖТ
ЖТ
L
с
С

,
(2.7) 
bu erda L
jt
– detal yoki agregatning ta’mirlashgacha bo‘lgan resursi, ming 
km; s

- shu resurs davomida ta’mirga ketadigan xarajatlar, so‘m. 
TXK va JT bo‘yicha umumiy solishtirma xarajatlarning masofa (ℓ)
 
bo‘yicha o‘zgarishi. 






ЖТ
ХКХ
ЖТ
ТХК
СОЛ
L
с
Т
d
С
С
С
,
(2.8) 

---

35 
Umumiy solishtirma xarajatlarning minimum qiymatiga TXK ning maqbul 
davriyligi mos keladi. (2.7 -rasm)
Texnik xizmat ko‘rsatish davriyligiga bog‘liq holda solishtirma xarajatlar 
o‘zgarishini tahlil qilib, TXK ning eng maqbul davriyligi (ℓ
0
) ni aniqlash 
mumkin. 
2.7-rasm. TXK davriyligiga bog‘liq holda solishtirma xarajatlar (S
txk
, S
jt
, S
Σ
) ning 
o‘zgarishi 
 
c
d
L
ЖТ


0

, 
(2.9) 
Misol: Agar TXK amallarini bajarish uchun sarflanadigan xarajatlar
d = 12,8ming so‘m; L
jt 
=5 ming km masofa davomida ta’mirlash uchun 
sarflanadigan xarajatlar s=4 ming so‘mni tashkil etsa, maqbul TXK 
davriyligini aniqlang: 
4
4
8
,
12
5
0





c
d
L
ЖТ

ming km. 
 
Grafik usulda ham TXK masofasining birnecha qiymatlaridagi solishtirma 
xarajatlar qiymatini aniqlab, umumiy solishtirma xarajatlar minimumiga 
to‘g‘ri kelgan maqbul TXK davriyligini aniqlash mumkin. Bu usuldan 
foydalanib bir xil sharoitda ishlaydigan avtomobillar guruhi b o‘yicha 

---

36 
(moylarni, filtrlarni almashtirish, ilashish, klapan mexanizmlarini sozlash) 
TXK davriyligini aniqlash mumkin.