Масъул муҳаррир: Файзиев Шохруд Фармонович, ю ф. д., доцент
NOCHIZIQLI TENGLAMALAR SISTEMASI
Download 4.72 Mb. Pdf ko'rish
|
17.Fizika-matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- 20- umumiy o‘rta ta’lim maktab matematiks fani o‘qituvchisi Qo‘shmonova Shahlo Sotvoldiyevna +998993628421 Annotatsiya.
- Kalit so‘zlar
|
17
NOCHIZIQLI TENGLAMALAR SISTEMASI Namangan viloyati Namangan shahar 2-sonli DIMIning matematika va informatika fani o‘qituvchisi Kushmanova Nazira Sotvoldiyevna +998993628421 Namangan viloyati. Kosonsoy tumani. 20- umumiy o‘rta ta’lim maktab matematiks fani o‘qituvchisi Qo‘shmonova Shahlo Sotvoldiyevna +998993628421 Annotatsiya. Bu ishda nochiziqli tenglamalar sistemasini Maple va Mathcad matematik paketi yordamida analitik va taqribiy yechish hisob ketma-ketligi keltirilgan. nochiziqli tenglamalar sistemasi tadbiqlarining, masalan, fizik-mexanik jarayonlar masalalarida qo‘llanilishi ko‘rsatilgan. Nochiziqli tenglamalar sistemasini yechishning bir qator taqribiy hisob usullardan iborat. Shu usullardan foydalanib bir qator aniq amaliy masalalar yechilgan, hisob algoritmi va shunga ko‘ra Maple va Mathcad matematik paketida dastur ishlab chiqilgan. Olingan natijalar analitik yechimlar bilan taqqoslangan, natijalarni ko‘rinishida grafiklardan foydalanilgan, tegishli xulosalar chiqarilgan. Kalit so‘zlar: Nochiziqli tenglamalar sistemasi, Maple va Mathcad matematik paketi, analitik va taqribiy yechish, algoritm, fizik-mexanik, grafik, Kompyuterning qo‘llanilish sohalaridan biri matematik, mexanik va fizik jarayonlarni va ob’ektlarning matematik modellarini hisoblash usullari va kompyuterlarning dasturiy vositalari yordamida tadqiq etish bo‘lib qolmoqda. Hisoblash matematikasi usullari va kompyuterlarning zamonaviy imkoniyatlari birgalikda bunday jarayonlar va ob’yektlarning shu paytgacha noma’lum xususiyatlarini ochishga va, shu asnoda, texnologik jarayonlarni takomillashtirishga xizmat qilmoqda. Hisoblash matematikasi va kompyuterning ilmiy tadqiqot ishlarda qo‘llanilishiga bog‘liq bo‘lib, ilmiy va amaliy jihatdan dolzarbdir.Hozirgi kunda fan-texnika rivojlanib borgan sari matematika va kompyuterning o‘rni ortib bormoqda. Shu jumladan matematikadan fizika, mexanika, biologiya, kimyo va astronomiya hamda iqtisodiy masalalarni yechishda, bu jarayonlarni tahlil etishda va boshqa ko‘p sohalarda foydalaniladi. Bu sohalardagi jarayonlar matematik modelining bir qismi nochiziqli tenglamalar sistemasiga olib kelinadi.Ushbu ishda nochiziqli tenglamalar sistemasini Maple va Mathcad dasturlari yordamida analitik va taqribiy yechish masalasi qaraladi. Nochiziqli tenglamalar sistemasini yechishninf zarur bo‘lgan hisoblash usullari tavsiflanadi. Quyida ana shunga erishish uchun avvalo nochiziqli tenglamalar sistemasi, ularning yechimlarini analitik usulda topish, qay hollarda matematik paketlardan qanday foydalanish mumkinligi haqida so‘z yuritish. Bir qator fizik-mexanik jarayonlar modellari Nochiziqli tenglamalarini taqribiy yechish masalasi qaralib, taqribiy hisob usullari bo‘yicha aniq amaliy masalalar yechish. Nochiziqli tenglamalar sistemasini analitik va sonli yechish usullari yordamida Maple va Mathcad matematik paketidan foydalanib, yechish, aniq amaliy masalalarda bu jarayonni ko‘rsatish, masalani yechishning algoritmi va dasturini yaratish ko‘zda tutilgan. Nochiziqli tenglamalar sistemasidan iborat bo‘lgan matematika, fizika-mexanikaning bir qator amaliy masalalarini taqribiy yechish masalasi qaralib, taqribiy hisob usullari bo‘yicha aniq amaliy masalalar yechish. Tadqiqotlar aniq misollarda bajarildi, ular uchun zarur algoritm va dasturlar tuzildi. Nochiziqli tenglamalar sistemasini matematik paketlardan foydalanib yechishda bu bo‘limlarda qo‘llaniladigan (ba’zaviy) metodlarni bilish zarur. Ular hisoblash matematikasining asosiy bo‘limlarida qo‘llaniladigan elementar almashtirishlar va hisoblashlarning buyruqlaridan (operatorlaridan) foydalanish imkonini beradi. Amalda ixtiyoriy matematik paket yordamida amalga oshirish mumkin bo‘lgan “elementar” hisoblashlar va almashtirishlar zanjiri murakkab masalalarni ham yechish imkonini beradi. Maple va Mathcad dasturiy paketi hisoblash matematikasining maxsus bo‘limlaridagi ko‘pgina masalalarning yechimlarini topishga imkon beradi. Maple va Mathcad muhitida ishlash texnologiyasi bilan [7,11,13,19] larda tanishish mumkin. Bundan tashqari, Internet saytlar [21-25] bizga yanada kengroq tushunchalarni 142 17 egallash va to‘laroq ma’lumotlar olish imkonini beradi. Nochiziqli tenglamalar sistemasini taqribiy yechish usullari yetarlicha mufassal [ 6,8-10,12,14-18,20] adabiyotlarda keltirilgan. Bu ishdan «Hisoblash matematikasi» va «Hisoblash usullari» fanlaridan bo‘ladigan amaliy mashg‘ulotlarda, seminar mashg‘ulotlarida, nochiziqli tenglamalar sistemasini sonli yechish bilan bog‘liq tanlov fanlari mashg‘ulotlarida foydalanish mumkin. Shunday qilib, nochiziqli tenglamalar sistemasini yechish muammosi qo‘yilgan amaliy masala turiga qarab to‘g‘ri taqribiy usulni va boshlang‘ich shartni tanlash, bu usullardan va matematik paketlardan samarali foydalanishdan iborat. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. O’zbekiston Respublikasi «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni. – Toshkent, 1992. 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002 yil 31 maydagi PF-3080-son «Kompyuterlashtirishni rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to‘g‘risida»gi Farmoni. – Toshkent, 2002 yil 31 may. 3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002.06.06 dagi 200-sonli qarori. – Toshkent, 2002. 4. Абдухамидов А. У., Худойназаров С. Ҳисоблаш усулларидан амалиёт ва лабо- ратория машғулотлари. – Тошкент: Ўқитувчи, 1995. |
