Масъул муҳаррир: Файзиев Шохруд Фармонович, ю ф. д., доцент

17
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati:
1. Э.Кушчанов, А.Юсупов. физикавий экология. “Минхож” нашрияти 2005 йил.
2. Куклев Ю.И. Физическая экология, М;ВШ 2001г.
3. Тарасов Л.В. Физика в природе, М., Просвещение, 1988 г.
4. Кубышкин В. Осторожно: радиация. Моделист и конструктор, 1991, №12.
5. Гладкова Р.А., Кутиловская Н.И. Физикадан савол ва масалалар туплами: Ташкент 
“Укитувчи” 1998. 
6. Загуста А.Г. ,Макеева Г.А. , Микулин А.С. ,Савицкая И.Ф. ,Цедрик М.С. 

---

94
17
FIZIKA PÁNINIŃ KÚNDELIKLI TURMÍSÍMÍZDAǴÍ ÁHMIYETI
 Shırazova Aysara Adxamovna 
Qanlıkól rayonı 7-sanlı mekteptiń fizika páni oqıtıwshısı 
Telefon:[phone]
Annotatciya: Bul maqalada fizika pániniń turmısımızda ushırasıwı, ahmiyeti haqqında
sóz etiledi.
Gilt sózler: Fizika sabaqlıǵı, fizikalıq qubılıslar, nızamlıqlar, fizikalıq shamalar. 
Fizika páni- jansız tábiyattı, fizikalıq qubılıslardı úyrenedi. Fizika pániniń turmısımızdaǵı
ornı gúrewli bolıp esaplanadı. Bul pándi jaqsı oqıp, ózlestirgenimizde ǵana bul pánnıń
turmısımızda ushırasatuǵınlıǵınıń guwası bolamız. Bul fizikalıqqubılıslar,nızamlıqlar, fizikalıq 
shamalar kúndelikli turmısımızda kóplep ushırasadı.
Kúndelikli turmısımızdı elektrsiz, jaqtılıqsız hám taza suwsız kóz aldımızǵa keltire 
almaymız.
Elektr energiyasın payda etetuǵın mashinalar, elektrden hám janılǵıdan paydalanıp isleytuǵın 
qurılmalar fizika pánine tiykarlanıp jaratıladı. Mashina hám mexanizmlerdi basqarıwda, 
ońlaw jumısların orınlawda, úy-ruwzıgershilik texnikasınan ónimli paydalanıwda da fizikadan 
alǵan bilimlerińiz kerek boladı.
Turmısımızdı elektr toǵısız kóz aldımızǵa keltiriw júdá qıyın. Ol bizge barlıq jerde 
turmısımızdı jeńillestiriwde járdem beredi. Azanda turıp elektr shıraǵın jaǵamız, elektr 
chaynikte chay qaynatamız.
Mikrotolqınlı elektr pechte azanǵı awqatımızdı ısıtamız. Azanǵı awqattan soń lift arqalı 
tómenge túsemiz. Metroda oqıwǵa yamasa jumısqa baramız. Jol-jónekey uyalı telefonda 
sóylesemiz.
Fizikalıq qubılıslar dep- zattı quraytuǵın bóleksheler ózgeriske ushıramastan júz beretuǵın
qubılıslarǵa aytıladı. Mısalı, tastıń túsiwi, dóńgelektiń aylanıwı, suwdıń qaynawı hám 
muzlawı, lamposhkadan jaqtılıqtıń shıǵıwı h.t.b. mısallardı kóplep keltiriwımızge boladı. 
Demek tastı ılaqsırsaq, tas jerge sol formada ózgeriske ushıramastan jetip keledi. Oqıwshılar
bul fizikalıq qubılıslardı turmısımızda ushıratadı hám gúzetip baradı.
Fizikalıq nızam dep qubılıslardı sıpatlawshı shamalar arasındaǵı muǵdarlıq baylanıslardan
ibarat bolǵan ańlatpaǵa aytıladı.
Demek Nyuton nızamların mısal keltirip ótsek, Nyutonnıń birinshi nızamı yaǵnıy inerciya 
nızamına kúndelikli turmısımızdan mısallar menen túsindiremiz. Nyutonnıń birinshi nızamın 
tómendegishe túsindiriw múmkin:
1. Tınısh halında turǵan υ = 0 bolǵan denege basqa deneler tásir etpegenshe ol óziniń 
tınısh halın saqlaydı. Bul dene basqa deneler tásir etkende qozǵalısqa keliwi múmkin.
Mısalı, sport maydanshasında tınısh turǵan topqa basqa dene futbolshınıń ayaǵı tásir 
etpegenshe, ol óziniń tınısh halın saqlaydı.
Top tebilse, yaǵnıy oǵan qanday da bir dene tásir etse, onıń tınısh halı buzıladı hám qozǵalısqa 
keledi. Bul fizika pánindegi nızamlıqlar hám anıqlamalardı tuwrı hám anıq ózlerimizde ózlestire 
alsaq bul pánnıń ahmiyeti haqqında túsinikke iye bolamız.
Fizikalıq shamalar bul fizikalıq qubılıs hám denelerdiń anıq bir qásiyetin xarakterlew ushın 
qollanıladı. Máselen oqıwshı mektepke baratırıp belgili tezlikte hám belgili bir waqıt ishinde 
jetip baradı. Oqıwshıı mektepke shekem belgili aralıqtı basıp ótedi. Bunda oqıwshı úsh túrli
fizikalıq shamanı orınlaydı. Tezlik, waqıt, júrip ótilgen jol.
Bul fizikalıq shamalardıń turmısımızda ahmiyeti, fizika pániniń turmısımızda ushırasıwı,
olar haqqında túsinikke iye bolıwımız bul pándi tereń ózlestiriwimizge baylanıslı boladı.
PAYDALANÍLǴAN ÁDEBIYATLAR.
1. N.Sh. Turdiev. Fizika sabaqlıǵı 6-klass 2017 j
2. Muǵallim hám úzliksiz bilimlendiriw. Nókis-2017 №1. 

---

95