Matematik va axborotli modellashtirish. Matematik modellar. Ob’ektiv borliqni o‘rganish va unga ta’sir etish vositasi sifatida

Sifatli va sonli modellar. Bugungi kundagi fan va texnikaning vazifasi atrof-muhitning nazariy modelini qurishdan iborat bo‘lib, unda noma’lum hodisalarni tushuntirib beradigan va bashorat qiladigan obyektlar mavjud. Nazariy model sifatli yoki sonli bo‘lishi mumkin. Hodisaning yuqori sifatli modeli tizimning xatti-harakatlarini tahlil qilish masalan, obektning hajmini kamaytirish bilan, ishlash tezligini oshirish, vaqt unimdorligini hisobga olish kabi sifat-tavsiflovchi usullar (modellar)dan matematik modellarga o‘tishdir.

Tabiat va atrof muhitni o‘rab turgan ko‘plab muammolarini hal qilish kosmik va vaqtni raqamlashtirishni, koordinata tizimining kontseptsiyasini joriy etishni, turli jismoniy, psixologik va boshqa o‘lchov usullarini ishlab chiqishni va takomillashtirishni talab etadi. Buning natijasida algebraik va differensial tenglamalar tizimini ifodalovchi juda murakkab matematik modellar olingan. Hozirgi vaqtda tabiiy va boshqa hodisalarni o‘rganishda sifat-tavsiflovchi usullar(modellar)ni emas, balki matematik nazariyani qurishni nazarda tutuvchi sonli modellardan kengroq foydalaniladi.

Tabiat va atrof muhitni o‘rab turgan ko‘plab muammolarini hal qilish kosmik va vaqtni raqamlashtirishni, koordinata tizimining kontseptsiyasini joriy etishni, turli jismoniy, psixologik va boshqa o‘lchov usullarini ishlab chiqishni va takomillashtirishni talab etadi. Buning natijasida algebraik va differensial tenglamalar tizimini ifodalovchi juda murakkab matematik modellar olingan. Hozirgi vaqtda tabiiy va boshqa hodisalarni o‘rganishda sifat-tavsiflovchi usullar(modellar)ni emas, balki matematik nazariyani qurishni nazarda tutuvchi sonli modellardan kengroq foydalaniladi.

Matematik modelning tuzilishi. O‘rganilayotgan tizimni x, β, y vektorlar orqali tashqi, ichki va chiqish parametrlari bilan ifodalanishi mumkin. Masalan, elektron kuchaytirgich uchun chiqish parametrlari sifatida - daromad, uzatilgan signallarning chastota diapazoni, kirish qarshilik, kuch taqsimoti, tashqi qarshilik va ish hajmi, kuchlanish manbalari, atrof-muhit harorati, kirish signallari va ichki qarshilik, kondensator kuchi, tranzistorlar xususiyatlari kabilar olinadi. Tizimni yaratishda chiqish parametrlarining qiymatlari yoki ularning o‘zgarish oralig‘i tizimni ishlab chiqish uchun texnik topshiriqda aniqlanadi, tashqi parametrlar uning ishlash shartlarini tavsiflaydi.