Matematika fani

MMIBDO’: __________________ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

www.Infoedu.uz  
Sana:________________ 
10-MAVZU:Rim raqamlari. 
Rim raqamlarini har bir madaniyatli kishi bilishi kerak, chunki ulardan 
hamon sanalarni yozishda, ro’yxatlar tuzishda, kitoblardagi bob va bo’limlarni 
belgilash va boshqa shu kabi ishlarda foydalanib kelinmoqda. O’quvchilarga 
quyidagi jadval ko’rsatiladi va rim raqamlari hamda ularning o’nli sanoq 
sistemasidagi qiymatlari tushuntiriladi. 
Rim raqamlari 
I 
V 
X 
L 
C 
D 
M 
Ularning qiymati 
1 
5 
10 
50 
100 
500 
1000 
Rim raqamlarining kelib chiqishi bevosita lotin alfabitidagi harflar nomi 
bilan bogliq: I-,,i”; V-,,ve”; X-,,iks”; L-,,el”; C-,,se”; D-,,de”; M-,,em”; bu harflar 
yordamida miliongacha bo’lgan istalgan sonlar yozilgan. Sonlarni rim raqamlari 
bilan yozishda ma’lum qoidalar bor, ya’ni bitta raqam bir sonni yozishda uch 
martadan ortiq yonma yon yozilmaydi. 
Yozilish tartibi: I-bir; II-ikki; III-uch; IV-to’rt; V-besh; VI-olti; VII-yetti; 
VIII-sakkiz; IX-toqqiz; X-o’n. Shunga o’xshash 20-XX gacha bo’lgan sonlarni 
ham xuddi shunday usulda yozish mumkin: XI; XII; XIII; XIV; XV; XVI; XVII; 
XVIII; XIX; XX;……
Rim raqamlari bilan yozilgan sonlar qiymatini aniqlashda shunga e’tibor 
berish kerakki, agar kichik raqam katta raqamning chap tomoniga yozilgan bo’lsa, 
katta raqamdagi birliklar sonidan kichi raqamdagi birliklar sonini ayriladi. Agar 
kichik raqam katta raqamning o’ng tomoniga yozilgan bo’lsa, katta raqamdagi 
birliklar soniga kichik raqamdagi birliklar soni qo’shiladi. 
1-misol. XXXVII=10+10+10+5+1+1=37 CLXIII=100+50+10+1+1+1=163
CXL=100+(50- 10)=140 XL=50-10=40 
2-misol. 102=100+2=CII 374=100+100+100+50+10+10+(5-10)=CCCLXXIV
29635 kabi katta sonlar quyidagi ko’rinishda yoziladi: 
XXIXmDCXXXV=(10+10+(10-1))m+500+100+10+10+10+5 kichik m harfi 
lotincha mille so’zidan olingan bo’lib, ming sonini belgilaydi. 
Mashqlar: 
• 
Quyidagi sonlarni arab raqamlari bilan yozing: XXIII, XXXIV, 
DXIV, MDCLXVI, DmIX, MCXLVI, XXXIV, XXIX, CDXXI, CMIII, 
MCMXLV. 
• 
Ushbu sonlarni rim raqamlari bilan ifodalang: 49, 574, 1147, 1974, 
5003.