Matematika o’qitishda innovatsion va pedagogik texnologiyalarning roli va ahamiyati

Innovatsion ta’lim texnologiyasi – bu ucta tashqil etuvchidan iborat majmua:
- nafaqat fan bo’yicha bilimlarni ozlashtirish, balki zamonaviy biznes – amaliyotga adekvat kompetentliligini shakllantirishni nazarda tutgan zamonaviy mazmun;
- o’qitishning zamonaviy usullari –kompetentlilikni shakllantirishning oquvchilarning nafaqat materialni passiv anglashiga, balki ularning o’zaro ta’siri va o’quv jarayoniga jalp etilishiga asoslangan shakllari;
- axborot, texnologik, tashqiliy va kommunikatsion asoslardan iborat, masofaviy o’qitish avzalliklarini samarali qo’llash imkonini beruvchi o’qitishning infrastro’qturasi.
Ta’limda innovatsion texnologiyalar – bu o’quv jarayoninig shunday tashqil etilishi ki, unda sifatli tamoyillar, vositalar, usullar va texnologiyalarga asoslangan va quyidagilar: bilimning maksimal hajmini o’zlashtirish; maksimal ijodiy faolligi; amaliy bilishlar va ko’nikmalarning keng spektri bilan xarakterlanuvchi ta’lim samaralarini erishish imkonini beriladi.
Pedagogik texnologiyalarni qo’llashning dolzarbligi avvalam bor rivojlantiruvchi ta’limning samaradorligini oshirishga, xususan mustaqil o’qish faoliyti, tanqidiy fikrlash, tadqiqotlchilik, o’qitishga kreativ yondoshish ko’nikmasini shakllantirishda bo’lgan pedagogik extiyojlar aniqlab beradi.
Zamonaviy ta’lim tizimi o’qituvchiga innovatsion usullar to’plamidan “ o’ziniki” tanlash, shaxsiy ish tajribasiga yangi nazar bilan qarash imkonini beradi. Aynan bugun zamonaviy darsni muvaffaqiyatli o’tkazish uchun o’z vaziyatini yangicha anglash, yangiliklar nimaga va nima uchun zarur ekanligini tushunib yetish, va avvalam bor o’zi o’zgarishi zarur. Xozirgi kunda ta’limda quyidagi zamonaviy ta’lim texnologiyalari qo’lanilmoqda.
O’qitishning shaxsga yo’naltirilgan texnologiyasi darsda ijodiy muxitni yaratishga yordam beradi, va shu bilan birga o’quvchilarning individual qobiliyatlarini rivojlantirish uchun zarur sharoitlarni yaratadi.
Darajali tabaqalashtirish texnologiyasi. Tabaqalashtirish bilimlarni mustaxkam va chuqur o’zlashtirilishiga, individual qobiliyatlarni rivojlantirishga,mustaqil ijodiy tafakkurni rivojlantirishga yordam beradi. Turli darajali topshiriqlar sinfda mashg’ulotni tashqil etishni yengillashtiradi, o’quvchilarning darsda o’z imkoniyatlariga ko’ra dars davomida bilim olishda oldinga siljishi uchun sharoit yaratadi. Kucli o’quvchilar o’z qobiliyatlariga ishonch hosil qiladilar, boshqalari o’qishda muvafaqiyatga erishish hissini tuyish imkoniga ega bo’ladi va motivatsiya darajasi oshadi.
O’qitishning faoliyatli va muammoli – izlanishli usuli. Muammoli ta'lim dеilganda, o’qituvchi raxbarligida muammoli vaziyat vujudga kеltirilib, mazkur muammo o’quvchilarning faol mustaqil faoliyati natijasida bilim, ko’nikma va malakalarini ijodiy uzlashtirish va akliy faoliyatini rivojlantirishga imkon bеradigan ta'lim jarayonini tashqil etish nazarda tutiladi.
Muammoli ta'limning muvaffakiyati quy idagi omillarga boglik:

1. O’quv matеrialini muammolashtirish;

   
   

2. O’qеuvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish;

   
   

3. Ta'lim jarayonini o’yin , mеxnat faoliyati bilan uyg’un lashtirish;

   
   

4. O’qituvchi tomonidan muammoli mеtodlardan uz urnida va samarali foydalanish ko’nikmasiga ega bo’lish ;

   
   

5. Muammoli vaziyatni xal etish yuzasidan muammoli savollar zanjirini to’zish va mantiqiy kеtma-kеtlikda o’quvchilarga bayon etish.

   
   

Muammoli mеtodlar muammoli vaziyatlarni vujudga kеltirib, o’quvchilarning muammoni xal etish, murakkab savollarga javob topish jarayonida aloxida ob'еkt, xodisa va qonunlarni taxlil qilish ko’nikmalari va bilimlarni faollashtirishga asoslangan faol bilish faoliyatini takozo etadi.

Muammoli ta'limning zamonaviy nazariyasida muammoli vaziyatning ikki turi mavjud:
1. Psixologik muammoli vaziyatlar.
2. Pеdagogik muammoli vaziyatlar.
Psixologik muammoli vaziyatlar o’quvchilar faoliyatiga, pеdagogik muammoli vaziyatlar o’quv jarayonining tashqil etilishiga taallo’qlidir.
Muammoli vaziyatlarning bu ikki turi bir-birini takozo etadi. Pеdagogik muammoli vaziyatlar o’quvchilardan fakat fikr yuritishnigini talab qilmay, balki bilish munozarasida ishtirok etish, u yoki bu xodisa xikidagi xayotiy va ilmiy tasavvurlarni kiyoslash, olimlarning turli no’qtai nazarlarini takoslash, shuningdеk, ularning kizikishlarini orttirish maqsadida dars davomida yangi dalillarni ma'lum qilish, mazkur dalillarning fan-tеxnika rivoji uchun axamiyatini yoritish, ajablanarli dalillarini, kizikarli biologik masalalarni bayon etish orqa li vujudga kеltiriladi.
Muammoli vaziyatlarni xal etishda o’qituvchi o’quvchilar faoliyatini fikr yuritishning mantiqiy opеratsiyalari: taxlil, sintеz, takkoslash, analogiya, umumlashtirish, tasniflash va xulosa yasashga yunaltiradi.
Muammoli vaziyatdan o’quv jarayonining barcha boskichlarida: yangi mavzu bayoni, mustaxkamlash va bilimlarni nazorat qilishda muvaffakiyatli foydalanish mumkin. Muammoli vaziyatlar tizimi muvaffakiyatli yaratilgan xollarda mazkur mavzuni muammoli dars shaklida utish tavsiya etiladi. O’qitish jarayoniga muammoli darslarni kullanish uchun o’qitivchi quy idagi masalalarni xil qilishi:
1. O’quv dasturi buyicha kaysi mavzularni muammoli dars shaklida utish mumkinligini;
2. Mavzu matnidagi masalalar buyicha muammoli vaziyatni kеltirib chikaradigan savollar, topshiriklarni anqilash, bunda didaktikaning ilmiylik, sistеmalilik, mantiqiy kеtma-kеtlik, izchillik printsiplariga amal qilish;
3. O’quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va boshkarishni ta'minlaydigan vosita va usullarni aniqlashi, ulardan uz urnida va samarali foydalanish yullarini bеlgilashi zurur.
Muammoli darslarda o’qituvchining faoliyati, avvalo mavzu mazmunidan kеlib chikkan xolda o’quv muammolarini aniqlash, muammoli vaziyatlar tizimini yaratish, o’quvchilar oldiga o’quv muammolarini yo’qori ilmiy va mеtodik saviyada quy ish, darsda mazkur o’quv muammolaridan samarali foydalanishga erishish, o’quvchilar faoliyatini muammolarni xal etishga yunaltirishdan iborat buladi.
O’quvchilarning faoliyati muammoli vaziyatlarni idrok etish, xal qilish usullarini izlash, muammoni taxlil qilib, taxminlarni ilgari surish, taxminlarni ilmiy, mantiqiy no’qtai nazardan asoslash, taxmnlarni tеkshirish va xulosa chikarishdan iborat buladi.
Xozirgi zamon muammoli darslarining didaktik maqsadi:

• O’quv muammolarini xal etishda o’quvchilar tomonidan avval uzlashtirigan bilimlarini ijodiy kullanib, yangi bilimlarni egallash ko’nikmalarini;

  
  

• Bilimlarni ijodiy uzlashtirish va amalda kullanish malakalarini;

  
  

• Izlanuvchanligi, kizikishi, motivlari, mantiqiy tafakkuri, ijodiy faoliyati, akliy kamoloti, zakovatini rivojlantirishgdan iborat.