Materialshunoslik indd

Nanoo‘lchamli kukunlarni yig‘ish usullari. Nanomateriallar 
olish usullarini ko‘pchiligini natijaviy mahsuloti bu – kukun. Ba’zi 
materiallarni nanostukturalarini katta hajmda yaratish qiyin, ba’zan 
esa mumkin emas. Nanokukunlardan hajmiy materiallar olish uchun, 
birinchi navbatda, har xil presslash jarayoni variantlari qo‘llaniladi.

---

257
Jipslashgan buyum olish uchun, presslashni, pishirishni (“spe-
kanie”), prokatlashni har xil texnologik jarayonlari qo‘llaniladi.
Amaliyot ko‘rsatadiki, materialni dispersligi ortishi bilan jipsla­
shishligi kamayadi.
Presslash – bu kukunga bosim ta’sirida forma 
berish­formalash. Natijada talab qilingan forma, o‘lcham va zichlik 
olinadi. Presslash statik va dinamik gruppalarga bo‘linadi. Bularning 
har biri yana guruhlarga bo‘linadi:
1.
Presslash haroratiga qarab: sovuq va issiq presslash.
2. Qo‘yilgan kuch xarakteriga qarab: bir o‘qli, ikki o‘qli, har
tomonlama.
Kukun press formaga joylashtiriladi. Nanomateriallar presslan-
ganda jarayon vakuum kamerasida olib boriladi. Bu usul bilan quyi­
dagi nanokukunlar Dy
2
O
3
+TiO
2 
aralashmasi kompaklashtirilgan­
presslangan.
Agar buyum balandligini ko‘ndalang kesim o‘lchamiga nisbati 
birdan katta bo‘lsa, ikki o‘qli presslanadi, kamroq kuch sarflanadi.
Har tomonlama qisib presslanganda kuch kam sarflanib, sifati 
yuqori bo‘ladi. Bunga misol gidrostatik presslash. Qattiq material-
larni olishda magnit­impulsli presslash ishlatiladi. Impulsli magnit 
maydonidan ”provodnik“ ni otilib chiqishiga asoslangan.
Diamagnit magnit maydonidan itarilib chiqqan kabi, induktorni 
impulsli magnit maydoni bilan konsentrator yuzasini o‘zaro ta’siri 
natijasida mexanikaviy impuls kuchi press­formada yig‘iladi. Elektr 
zanjirlanganda konsentrator magnit maydoni zonasidan itarib chiqa-
riladi va kukun presslanadi. Impuls bir necha mikro sekund davom 
etadi: bosim R=1–2 Gpa.

---

258
Dastlabki material yuklovchi moslamadan bir­biriga qarshi ayla-
nayotgan jo‘valar orasiga yo‘naltiriladi. Ishqalanish kuchlari bilan 
kukun ergashtirilib polosaga­lentaga zichlanadi.
Bu usul bilan har xil qatlamlar olinadi va diffusion payvandlanadi.
Mundshtukli forma berish qiyin presslanadigan materiallar(qiyin 
eriydigan materiallar va qotishmalar, qattiq qotishmalar)ga 
qo‘llaniladi. Kukun ma’lum forma va o‘lchamdagi teshikdan qisib 
chiqariladi.