Materialshunoslik indd

σ ∙E
Bu yerda Ј
 ­elektr toki zichligi, ya’ni ko‘ndalang kesim yuzasiga 
to‘g‘ri kelgan tok:
Ј =I/A: U E – elektr maydoni kuchlanishligi, ya’ni uzunlik birli-
giga to‘g‘ri kelgan kuchlanishlik.

---

91
E=V/l
Qattiq moddalarni jismlar klasifikatsiya qilishni eng tarqalgan 
usullaridan biri – bu elektr toki o‘tkazish qobiliyatidir. Shu nuqtayi na-
zardan barcha moddalar uch guruhiga bo‘linadi: o‘tkazgichlar, yarim 
o‘tkazgichlar va dielektriklar. Metallar odatda yaхshi o‘tkazgich 
hisoblanadi va ularni o‘tkazuvghanligining kattaligi 10
7 
(Om∙m)
-1
. 
Izolatorlarning o‘tkazuvchanligi esa 10-
10
–10-
20
(Om∙m)
-1
ga teng. 
Bularni o‘rtasida yarimo‘tkazgichlar yotadi; o‘tkazuvchanligi 10-
4
-
10
4
(Om∙m)
-1
ga teng.
7.2. Metallarni elektr qarshiligi
Elektr toki elektr zaryadlangan zarralarni harakati, elektr may-
doni ta’siri natijasida hosil bo‘lgan kuch ta’siri natijasida vujudga 
keladi. Musbat zaryadlangan zarrachalar elektr maydoni yo‘nalishi 
bo‘yicha tezlanish bilan harakat qiladi; manfiy zaryadlangan zar-
rachalar teskari tomonga harakatlanadi. Ko‘pchilik holatlarda qat-
tiq moddalarda tok – bu elektronlarning xaraktkeridir va bu hodisa 
elektronli o‘tkazuvchanlik deb nomlanadi. Bulardan tashqari ionli 
modda zaryadlangan ionlar harakatlanishi mumkin. Bu hodisani ionli 
o‘tkazuv chan lik deb ataladi.
Ko‘pchilik metallar tokni o‘tkazadilar. Quyidagi jadvalda 
(7.1­jadval) bir qancha metallarning va qotishmalarning xona harora-
tidagi o‘tkazuvchanligi beril gan. 
Metallarning va qotishmalarning o‘tkazuvchanligi
7.1­jadval
Metallar 
O‘tkazuvchanlik
Kumush
6.8∙10
7
Mis 
6.0∙10
7
Oltin 
4.3∙10
7
Aluminiy 
3.8∙10
7
Bronza (70%mis, 30ruх)
1.6∙10
7
Temir 
1.0∙10
7
Platina 
0.94∙10
7
Uglerodli po‘lat
0.6∙10
7
Zanglamaydigan po‘lat 
0.2∙10
7

---

92