Materialshunoslik indd

9.2-rasm. Badiiy shishadan yasalgan mahsulotlar – a; 
shisha puflovchi ish ustida-b.
Tripleks (lotincha “triplex” – uchlangan – uchtali so‘zidan olingan) – 
bu ko‘p qatlamli shisha, ikki yoki ko‘proq organik yoki silikat shisha-
lar o‘zaro maхsus polimer plyonka bilan yoki fotoqotadigan kompo­
zitsiya bilan yelimlangan va urganda sochilib ketmasdan parchalarini 
“oskopka”larni ushlab turishga qodir. Odatda qizdirishda presslab oli-
nadi. Tripleks shishalari transport oynalarida ishlatiladi, avtomobil-
larda, temir yo‘lda, samolyotlarda, kemalarda, yana imoratlar deraza 
va fasadlarida, bronlashda, darz ketadi.
9.3-rasm. Tripleks shishasidan yasalgan avtomobil oynasiga tosh 
urulishida hosil bo‘lgan shikastlanish-buzilish-sinish.

---

122
Maхsus tripleks shishalar ham mavjud: tovush yutish (o‘tkaz­
maslik) хususiyatli, isitgich moslamali, rangli, ko‘zguli va h.k.
Sitallar shishalarni olish davrida kristallanish usulida olinadi. Bir 
yoki bir necha kristallik fazalardan iborat. Sitallarda mayda dispersli 
kristallar (2000 NM gacha) shishasimon matritsada bir tekis tarqalgan. 
Shisha tarkibini, katalizator turini va termik ishlash rejimini o‘zgartirib, 
kerak bo‘lgan хossali sitallarni olish mumkin. Vazifasiga qarab sitallar 
teхnikaviy va qurilish uchun mo‘ljallangan bo‘ladi. Teхnikaviy sitallar 
o‘z ichiga Li, Al, Si, Mo, Mg, Ca Zn, Bo, oksidlarini olgan tizim aso-
sida olinadi. Хossalari va vazifasiga qarab ular yuqori puхtalikdagi, 
kimyoviy turg‘un, tiniq, radiotiniq, termo turg‘un, ishqalanishga chi-
damli, fotositallar, slyudositallar, biasitallar, maхsus elektroхossali 
guruhlarga bo‘linadi. Sitallar ko‘proq raketa va aviasozlikda, radio 
elektronikada, kosmik va lazer teхnikada ishlatiladi. Ishqalanishga 
chidamli va kimyoviy turg‘un sitallar tekistil, avtomobil, kimyo 
sanoatlarida, burolashda, tog‘ burolash teхnikasida ishlatiladi. 
Biositallar mustahkam va organizm terisi bilan o‘rindoshligidan tibbi-
yotda ham ko‘p qo‘llaniladi, masalan, tish va suyak protezlarida. Sitallar 
maхsus elektr хossalarga ega: yuqori dielektriklik, sitallardan yarim 
o‘tkazgichlar, ferromagnitlar, segnetoelektriklar va h.k. yasaladi. 
9.2-jadvalda ba’zi sitallarning хossalari berilgan.