Materialshunoslik indd
Mis va uning qotishmalari
Download 6.82 Mb. Pdf ko'rish
|
Materialshunoslik
8.2. Mis va uning qotishmalari
Mis – pushtiqizil rangli metall bo‘lib, zichligi 8,95 g/sm 3 , erish harorati – 1083 0 C. Mis olinadigan muhim tabiiy manba – oltin- gugurtli rudalar: mis kolchedan (xalkopirit), bo‘rnit, xalkozin va oksidlangan mis rudalaridir. Misning xususiyatlari ko‘p jihatdan undagi begona jinslar miqdoriga va ularning misda eruvchanligiga bog‘liq. Bunday jinslar mis va uning qotishmalariga turlicha ta’sir qiladi: mustahkamligini yo oshiradi, yo pasaytiradi, qirqib shakl 109 lanishini yaxshilaydi, issiq va elektr o‘tkazuvchanligini, korroziya- ga bardoshliligini kamaytiradi. Misning mashinasozlik materiali sifatidagi asosiy afzalligi is- siq va elektr o‘tkazuvchanlik, plastiklik, korroziyabardoshlik ko‘rsatkichlarining balandligidir. Misga xos bo‘lgan kamchiliklar: quyilish xususiyatining yomonligi, qirqib ishlash noqulayligi, nis- batan kam mustahkamlik bo‘lib, ularni yo‘qotish uchun mis turli ele mentlar bilan legirlanadi. Misning rux, qalay, qo‘rg‘oshin va boshqa elementlar bilan qo- tishmalari – jez (latun)lar va bronzalar ham mashinasozlikda ko‘p qo‘llanadi. Bronzaning maxsus turlari – melxior, neyzilber, kuppal, kopellar ma’lum. Jezlar va bronzalar mashinasozlikda korroziyabar- dosh va antifriksion detallar tayyorlash uchun ishlatiladi. Begona jinslar misning fizikmexanik tavsiflariga jiddiy ta’sir o‘tkazadi. Shunga qarab, begona jinslarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: qizigan va sovuq holida bosim bilan ishlov ber- ganda mustahkamligini pasaytiradigan (O 2 , Pb, S, Se, Fe, Sb, Bi); qirqib ishlanuvchanligini yaxshilaydigan (Se, Pb, Te, Si); issiq va elektr o‘tkazuvchanligini pasaytiradigan (Pb, As, Sb, Fe, Al, P); kor- roziyabardoshlilikni pasaytiradigan (O 2 , Fe); korroziyabardoshlilikni oshiradigan (Be, Al); mustahkamligini oshiradigan (Fe, P). Misning xususiyatlari ko‘p jihatdan begona jinslarning mis matrit- sasida eruvchanligi bilan aniqlanadi. Shunga qarab, misda eriydigan (Ni, Zn, Sb, Al, H 2 , As, Sn, S) va amalda erimaydigan yoki chekli eriydigan (O 2 , Fe, Bi, Pb, Se, Te, P) qo‘shilmalar (begona jinslar) bo‘ladi. MDH mamlakatlari sanoatida misning quyidagi markalari ishlab chiqariladi: katodli – MB4к, MOOк, MOkю, MOк, M1к; kislorodsiz – MOOб, MOб, M1б; katodli, qayta eritilgan – M1б; nordonlashtiril- gan – M1p, M2p, MЗp, M3. Begona jinslarning miqdoriga qarab, misning markalari quyidagi- cha belgilanadi: MOO (99,99% Cu), MO (99,95% Cu), M1 (99,9% Cu), M2 (99,7% Cu), M3 (99,50%). Misning, mashinasozlik materiali sifatidagi asosiy afzalliklari – katta qiymatli issiq va elektr o‘tkazuvchanligi, plastikligi, korro- 110 ziyabardoshliligi va ular bilan birga kelgan yuqori mexanik xususi- yatlaridir. Misning kamchiliklari quyilish xususiyati va qirqib ish- lanuvchanligining yomonligidir. Mis elektr va issiq o‘tkazuvchanlikni o‘lchash uchun etalon qilib olingan, uning bu ko‘rsatkichlari 100% deb qabul qilinadi, boshqa materiallarning ko‘rsatkichlari misga nisbatan o‘lchanadi. Alumi niy va temirning shu ko‘rsatkichlari, tegishli tarzda 60% va 17%. Quyilgan holatdagi misning tavsiflari: σ b =160 MPa; σ b =35 MPa; δ=25%. Qizigan holda deformatsiyalangan misda bu ko‘rsatkichlar: 250 MPa; 95 MPa; 50%. Misning mexanik, texnologik, antifriksion va boshqa xususiyatlari qiymatlari qanday zarurligiga qarab, unga le- girlovchi elementlar qo‘shiladi. Download 6.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling