Materilashunoslik

NANOTUBALAR VA NANO TOLALARNING TUZILISHI
Uglerodli nanotubalar nima? Uglerodli nanotubalar - bu naychaga o'ralgan grafit tekisliklaridan iborat, diametri bir necha nanometr bo'lgan silindrsimon konstruktsiyalar bo'lgan uglerod materiallari. Grafit tekisligi - olti burchaklarning tepalarida uglerod atomlari bo'lgan uzluksiz olti burchakli panjara. Uglerodli nanotubalar uzunligi, diametri, chiralligi (buklangan grafit tekisligining simmetriyasi) va qatlamlar soni bo'yicha farq qilishi mumkin.Bir devorli nanotubalar. Yagona devorli uglerodli nanotubalar (SWCNTs) - bu grafenni silindrga prokatlash orqali hosil bo'lgan tuzilishga ega bo'lgan uglerod nano tolalarining pastki qirralarini choksiz birlashtirgan holda. Grafenni silindrga tikuvsiz katlama faqat cheklangan miqdordagi yo'llar bilan amalga oshiriladi, bu ikki o'lchovli vektor yo'nalishi bo'yicha farqlanadi, bu grafendagi silindrga o'tsa to'g'ri keladigan ikkita ekvivalent nuqtani birlashtiradi. Ushbu vektor chirallik vektori deb ataladi bitta devorli uglerodli nanotüp. Shunday qilib, bitta devorli uglerodli nanotubalar diametri va chiralligi bilan farq qiladi. Bir devorli nanotubalarning diametri eksperimental ma'lumotlarga ko'ra ~ 0,7 nm dan 3-4 nm gacha o'zgarib turadi. Bir devorli nanotubaning uzunligi 4 sm ga etishi mumkin. SWCNTlarning uchta shakli mavjud: "kreslo" tipidagi axiral (har olti burchakning ikki tomoni CNT o'qiga perpendikulyar), "zigzag" tipidagi achiral (har olti burchakning ikkala tomoni har bir spiralga va xiralga parallel ravishda yo'naltirilgan va) olti burchakning tomoni CNT o'qiga 0 va 90 dan boshqa burchak ostida joylashgan º ). Shunday qilib, "kreslo" tipidagi achiral CNTs indekslari (n, n), "zigzag" turi - (n, 0), chirallari - (n, m) bilan tavsiflanadi. Ko'p devorli nanotubalar. Ko'p qavatli uglerodli nanotubkalar (MWCNT) - bu bir-birining ichiga joylashtirilgan bir nechta bitta devorli uglerodli nanotubalar tomonidan tuzilgan tuzilishga ega bo'lgan uglerod nano tolalarining pastki turi (2-rasmga qarang). Ko'p qatlamli nanotubalarning tashqi diametri bir necha nanometrdan o'nlab nanometrgacha keng farq qiladi.

№ 2 TABIIY VA KIMYOVIY TOLALARNI YONISH QOBILIYATINI ANIQLASH

To’qimachilik tolalari deb, ma’lum uzunlikka ega bulgan egiluvchan va mustaxkam, kundalang kesimining yuzasi kichik xamda ip va to’qimachilik buyumlari olish uchun ishlatiladigan uzun sirtga aytiladi. Tolalar ikki guruhga bo’linadi: tabiiy va kimyoviy.

Tabiiy tolalar tabiatda insonning ishtirokisiz hosil bo’lgan tolalardir.
Kimyoviy tolalar esa zavod va fabrikalarda ma’lum kimyoviy jarayonlar o’tkazish asosida olinadi.
O’simliklardan olinadigan tolalar (sellyulozali tollar- paxta, zig’ir, kanop losi va x. k), xayvonot tolari (oksilli tolalar- jun, tabiiy ipak) xamda minerallardan olinadigan tolalar tabiiy tolalarga kiradi.
Barcha o’simlik tollarining asosini murakkab organik birikma, tsellyuloza, ya’ni uglerod, vodorod va kislorotdan iborat bulgan kletchatka tashkil qiladi.
Barcha xayvonot tolalari asosida yanada murakkabrok organik moddalar-oksillar yotadi.
Tolalar turlari ikki xil usulda: organoleptik (his qilish, sezish) va laboratoriya yo’li bilan o’rganiladi.
Organoleptik (xis qilish) yo’li bilan to’qimachilik tolalarini kurish asosida yaltirokligini, rangini, uzunligi va yo’g’onligi, egriligi va yonishdagi xolatlari urganiladi. Qo’l bilan qattiq va yumshokligi, mustaxkamligi, chuziluvchanligi, issik va sovuqligi o’rganiladi.
Laboratoriya yo’li bilan esa tola xolati mikroskop yoki kimyoviy eritmalar yordamida aniqroq o’rganiladi. Bu holda tola tuzilishini mikraskop orkali kurib, uning tashki tuzilishini, qaysi navga tegishli ekanligini anik berishi mumkin. Birok ayrim tolalar o’zining-tashki tuzilishi bo’yicha bir-biridan fark kilmaydi, bu holda mikraskopda tekshiruv bilan birga kimyoviy usulda o’rganish kerak bo’ladi.
Tolaning yonish xarakteri bo’yicha aniqlash eng qulay va oson usuldir.
Shuni e’tiborga olish kerakki yonish xarakteri bilan fakat bir xil tolalarni ajratish aniqroq bo’ladi. Aralash tolalarni aniqlashda xatolikka yo’l qo’yish mumkin.
Tolani yondirib ko’rishda uning yonish xarakteri, kulning qoldig’i va yongandagi xidi orkali tola turini aniklanadi. Tabiiy tolalardan tashki kurinishi va yonish xarakteri jadval-6 da keltirilgan.