Mavzu : buyuk geografik kashfiyotlar va ularning jahon xo’jaligi shakllanishida o’rni reja: kirish. I bob. Buyuk geografik kashfiyotlarning sabablari. Portugalyaliklarning geografik kashfiyotlari

Mavzuning dolzarbligi. Mavzuning mazmunini tashkil etgan G‘arbiy Yevropalik sayyohlardan Bartolomeo Diash, Xristofor Kolumb Vasko da Gama, Fernan Magellan va Frensis Dreyklarning faoliyati va ularning kashfiyotlari haqida so‘z boradi.Bu sayohatlarnng kashfiyotlari buyuk geografik kashfiyotlarning birinchi yuz yillik davrining muhim voqealari hisoblanadi. 1488 yil portug‘aliyalik dengizchilar Afrikani barcha g‘arbiy va janubiy sohillarini tekshirdilar. (Bartolome Diash va boshqalar) 1492 – 1494 yillarda Xristafor Kolumb Bagama orollarini, katta va kichik orollarni kashf qildi. 1497 – 1499- yillarda Vasko da Gama G‘arbiy Yevropadan Janubiy Afrika bo‘ylab Hindistonga uzliksiz dengiz yo‘nalishini ochdi. 1519–1522-yillarda Fernan Magellan va uning safdoshlari Amerikaning janubiy chekkasi bo‘ylab bo‘g‘oz orqali (keyinchalik Magellan bo‘g‘ozi deb ataldi) dunyo bo‘lab birinchi sayohat qildi. Frensis Dreyk – ingliz dengiz sayyohi, 1588 - yilda vitse - admiral, 1577 – 1580-yillarda Magellandan so‘ng ikkinchi bo‘lib dunyo bo‘ylab suzib chiqqan.
Kurs ishining obekti. Buyuk geografik kashfiyotlar va ularning jahon xo’jaligiga ta’siri.
Kurs ishi tuzilishi. Kirish, 2 bob, rejalar, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.


I BOB.BUYUK GEOGRAFIK KASHFIYOTLARNING SABABLARI. PORTUGALYALIKLARNING GEOGRAFIK KASHFIYOTLARI.
1.2.Buyuk geografik kashfiyotlarning sabablari ushbu atama XV-XVII asrlarda.
Yevropa sayohatchilarining eng muhim geografik kashfiyotlari bilan bog'liq. Geografik kashfiyotlar - odamlar oldindan noma'lum bo'lgan yangi yerlarni izlash va topish. Odamlarning buyuk ishlarni bajarishiga sabab bo'lgan bu sabablar geografik kashfiyotlar XV asrning oxiridan boshlab amalga oshirilgan.Bu geografik kashfiyotlarning amalga oshirilishiga bir qancha sabablar mavjud:
Birinchidan, XV – XVI asr boshida Yevropada yuz yillar mobaynida tovar ishlab chiqarish jadal sur'atlar bilan rivojlanib, xom ashyo talab ortib borishiga olib keldi. Ammo Yevropada xomashyo yetarli emasligi sababli ularni boshqa davlatlardan import qilish kerak bo'ldi. Ikkinchidan, O'rta Yer dengizi bo'ylab mavjud bo'lgan savdo yo'llari, shuningdek, Osiyoni Evropa bilan bog'lovchi Buyuk Ipak yo'li juda xavfli holga aylandi. Ushbu yo'nalishlarni nazorat qilish Usmonli imperiyasiga (Turkiya) o'tdi. Evropaliklarga yangi dengiz savdo yo'llarini ochish vazifasi tarixiy zaruriyatga aylandi. Hozirgi zamon kemalari va qurol-yarog'lari o'zlarining rejalarini amalga oshirishga to'liq imkon berdilar. Kompas bilan birga navigatsiya paytida ishlatilgan astrolabe ixtirosi ham katta ahamiyatga ega edi. Ushbu davr mobaynida italiyalik olim P. Toscanelli, bu turning jahon xaritasini yaratganligi sababli.¹

1.1.1-rasm Tocsanelli
Unda Osiyo qit'asining mollar - ziravorlar (murch, dolchin, qalampirmunchoq, muskat yong`og`i va shu singarilar), qand, zargarlik, attorlik mollari, SHarqning har xil matolari va boshqa mollar G`arbiy Yevropadagi yuqori va o’rta sinflarnnng iste’moliga tobora ko’proq kira boradi, Janubiy Italiya, Janubiy Fransiya SHarqiy Ispaniya (Kataloniya) shaharlaridagn savdogarlar SHarq bilan savdo qilishi natijasida juda katta boylik to’playdilar. Biroq XV asrning ikkinchi yarmida O’rta dengiz orqali bo’ladigan savdo inqirozga uchraydi. Bir qancha sabablar ilgari ham levant savdosining rivojlanishiga to’sqinlik qilib kelgan edi.
Sharq mollari arablar, vizantiyaliklar, italyanlar va boshqa xalqlarning qo’lidan o’tganlngi tufayli ularning narxi benihoya oshib ketardi. G`arbiy va g`arbi-shimoliy Yevropa mamlakatlaridagi savdogarlar juda uzoqdagi SHarq bozorlariga borishlari amrimahol edi.Yaqin Sharqnipg turklar tomonidan istilo qilinishi levant savdosining ahvolini yanada mushkullashtirdi. Turklarning talonchiligi, dengiz qaroqchiligi, savdo kemalaridan, karvonlar va bozorlardan juda ko’p xilma-xil soliqlar olinishi tufayli O’rta dengizning sharqiy qismi bilan savdo qilish xavfli, kam foyda keltiradigan bo’lib qoldi va bu savdo ahyon-ahyondagina bo’lib turdi. Hindistonga olib boradigan, hali turklar bosib olmagan birdan-bir yo’l - Misr orqali va Qizil dengiz orqali boradigan yo’l qolgan edi, xolos. Ammo bu yo’lni arablar o’zlariga tamomila monopoliya qilib olgan edilar.
Hatto venetsiyaliklar ham SHarqqa borganda faqat Aleksandriyagacha borar va u yerda ularni arab savdogarlari o’z ziravorlari bilan kutib olardilar. G`arbiy Yevropadagi turli mamlakatlarning savdogarlarn va dengizchilari arablar bilan turklarga duch kelmasdan Hindistonga boradigan boshqa yo’l topish ustida tobora ko’proq bosh qotira boshladilar. Afsonaviy Hindistonni qidirib topishga Yevropaliklarni yana boshqa bir sabab ham qiziqtirgan edi. Yevropada tovar xo’-jaligining rivojlanishi qimmatbaho metallarni ko’proq talab qila boshlaydi. Oltin bilan kumush Yevropa feodallari va o’sib borayotgan burjuaziyaning xo’jalik maqsadlariga tobora ko’proq zarur bo’la boshlaydi.
Ammo G`arbiy Yevropada qimmatbaho metallar qazib olish ishlari juda sust rivojlanmoqda edi. SHarq bilan bo’ladigan savdo oltin va kumush masalasida qo’shimcha qiyinchilik tug`dirmoqda edi, Levant savdosining savdo balansi Yevropa uchun foydasiz bo’lib qoldi.Yevropa SHarqnipg qimmatli g`aroyib. mollari evaziga o’zining qishloq xo’jalik va o’rmon xo’jaligi mahsulotlarini, mis, qalay, qisman movut va boshqa ayrim sanoat mollarini bera olardi. Yevropaning bu mollari har holda SHarq mollariga nisbatats umuman ancha arzon yurar va shuning uchun SHarqdan sotib olinadigan mollarning qiymatini qoplay olmas edi. SHunday qilib, Yevropaliklar har yili SHarqqa yetmay qolgan summaniig muayyan miqdorini qimmatbaho metallar bilan to’lashga majbur bo’lardilar, natijada oltin va kumush Yevropaga kirmas, balki undan SHarq mamlakatlariga chiqib ketar edi.