Mavzu : Kun tartibi sening do`sting ” Reja: I. Kirish “Pediatriya va bolalar gigienasi” fanining asosiy vazifasi tushunchalari II. Asosiy qism

MTM-da ta’lim-tarbiya jarayoni gigienik baholashga o’rgatish.
- bolalarni salomatligini saqlash va uni muxofaza qilish to’g’risida bilimlar berish;
- tashqi muhit sharoitini to’g’ri tashqil etishga yo’naltirilgan usul va malakalarini egallash;
- MTM-da ta’lim-tarbiya jarayoni gigienik baholashga o’rgatish.
Mazkur kurs maktabgacha pedagogiga, yosh psixologiyasi, hamda qator tibbiy yo’naltirilgan sohalar oftalьtologiya, otorinaringologiya, nevropatologiya, psixiatriya va boshqalar bilan bog’liq. Faqat keng – qamrovli – faklar-aro-integral yondoshuv o’sib qilayotgan organizmda yuzaga keladigan o’zgarishlar ortirish, fizologik normadan chetlanishni oldini olish to’g’risidagi bilimlarni mustaqil poydevorini yaratadi.
Pediatriya sog’lom va bemor bolani o’rganadi hamda tug’ilishdan to voyaga yetgunicha bolani salomayligini o’rganadigan fan bo’lib, u maktabgacha gigienani, kasalliklarni va bolani davolash masalalarini o’z ichiga oladi. Pediatriya va bolalar gigienasi o’rganish predmeti quyidagilardan iboratdir:
- ilk maktabgacha yoshdagi bolalarning yosh hususiyatlari;
- bolalarni jismoniy rivojlanish va salomatligi;
- baxtsiz hodisalar va jaroxatlanishda birinchi yordam berish hamda bolalar kasalligini oldini olish;
- ayrim organlar va nerv sistemasini gigienasi;
- jismoniy tarbiya gigienasi;
- bolalarni ovqatlanishini gigienik asoslari;
- bolalarni gigienik tarbiyalash MTM xodimlari va ota-onalar o’rtasida sanitariya- okqrtiruv ishlarini olib borish;
- MTM planirovkasi va obodonlashtirishga qo’yiladigan gigienik talablar.
Pediatriya va bolalar gigienasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. Mazkur fan o’z tatqiqotlarida biologiya, tibbiyot, pedagogika, psixologiya va boshqa fanlarning tajriba va yutuklariga tayanadi. Bu fanlar to’g’risida ma’lumotga ega bo’lish bolalarning to’g’ri rivojlanishiga va salomatligini mustahkamlashni ta’minlaydi, gigienik tadbirlarni amalga oshirish uchun qulay sharoitlar yaratadi, hamda MTM-da kasalliklarni oldini olishda masalalarini hal etishga imqon yaratadi.
Pediatriya va bolalar gigienasi quyidagi tadqiqot metodlaridan foydalanadi:
- tabiiy-gigienik tadqiqot metodi (atrof muhit omillarni organizmga ta’sirini
o’rganishni imqon beradi);
- fiziologik metodi (sog’lom va bemor bola, turli yoshdagi bolalar to’g’risida);
- matematik-statistik metodi;
- laboratoriya-tadqiqot metodi.
Talabalar «Pediatriya va bolalar gigienasi» fanini o’rganish davomida qo’yidagi bilim va amaliyotlarga ega bo’lishlari kerak:
-pediatriya va bolalar gigienasi rivojlanishi haqidagi ma’lumotlar;
-pediatriya va bolalar gigienasini o’rganish usullari;
- sog’lom va bemor organizmni o’ziga xosliklari;
- kasallik sabablari va ularning tarkalish yo’llari;
- gigienik faktorlarning bola sog’ligiga ta’siri;
- kasallik ta’rifi va ularni oldini olish yo’llari;
- maktabgacha ta’lim muassasalari oldiga qo’yilgan gigienik talablar;- maktabgacha ta’lim muassasalaridagi o’quv-tarbiyaviy protsesslarga qo’yilgangigienik talablar.
Bolalarni jismoniy rivojlanishi va salomatligi. Bolalar nerv tizimi va oliy nerv faoliyatining yosh hususiyatlari va gigienasi Mamlaqatimizda o’sib kelayotgan yosh avlodni salomatligiga katta e’tibor beriladi.
Millatni kelajagi va uning faravonligi yosh avlodning salomatligini mustaxqamlash va himoya qilishiga bog’liqdir.
Ma’lumki bolalar salomatligi ularda faqat kasalliklar bor yoki yo’qligiga bog’lik emasligi, balki uning yoshiga qarab rivojlanishiga va tizimlarning faoliyatiga bog’liqdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni asosan sog’lom bolalar tashqil etadi, ularni (30%)
– birinchi guruhga kiradi; (40%) – ikkinchi guruhga; (28%) – uchunchi guruhga va (2%)
– turtinchi guruhga kiradi.
Bolalar kasallannishi darajasi va ularning tarqalishi hamma yerda bir hil emas, ular sanitariya va epidemiyaga qarshi tadbirlarni tashqil etilishiga bog’likdir.
Aytish joizki, davlatimizda bolalar va o’smirlar kasallanishi yildan yilga pasayib bormoqda. Bolalar salomatligini muhim ko’rsatkichlaridan biri ularning jismoniy rivojlanishidir, ya’ni tana uzunligi (bo’yi); vazni (tana og’irligi); ko’krak qafasini aylanmasi (ekskursiyasi); ko’larini kuchi; (dinamometriya); tayanch – harakat apparatining holati (ko’krak qafasini shakli, oyok, tavon holati, mushaklarni rivojlanishi va h.k.). Bularni to’g’ri rivojlanishiga turli xil kasalliklar ta’sir etishi mumkin.
Bolalarni jismoniy rivojlanishi ular yoshiga , jinsiga, millatiga hamda ijtimoiy, iqtisodiy, atrof muhitni o’zgaruvchan sharoitlariga bog’likdir. Bular asosida jismoniy rivojlanishi mahaliy standartlari ishlas chiqiladi va ular har 5-10 yilda yangilanib turishi zarur.
Bola qancha yosh bo’lsa shunchalik tez-tez tibbiyot ko’rigidan o’tkazilashi lozim , 1- yoshgacha har oyda : 1-3 yoshgacha har 3 oyda; 3-7 yoshda yarim yilda bir martdaOdamni oliy nerv faoliyatini o’ziga xoz hususiyatlari.
Ma’lumki odam xayvonlardan farqliy o’laroq tabiatning faqat biologik emas balki ijtimoiy mahsuli ham, shuning uchun uning oliy nerv faoliyati o’ziga hos bo’lgan hususiyatlarga ega. Oliy nerv faoliyatidagi odamlar va xayvonlar uchun umumiy bo’lgan narsa qonkret signallarni analiz va sintez qilinishi.
Nutq. Odam va xayvonlar uchun taxminan bir xil bo’lgan tashqi va ichki ta’sirlarni (yorug’lik, tovush, mexaniq, ta’sirlar, bosim) va boshqalarni I.P. Pavlov birinchi signallar
sistemasi deb atagan. Faqat insonda bu signallarni nutq orqali ham ifodalash mumkin bo’lgani uchun I.P. Pavlov nutqni signallarni – signali yoki ikkinchi signal sistemasi deb atagan.
Odamlarda oliy nerv faoliyatining tipi ikkinchi signal sistemasi tufayli o’ziga xos bo’ladi, shuning uchun ham I.P. Pavlov odamlarda oliy nerv faoliyatini qushimcha uchta maxsus (badiiy, fiqirlovchi va o’rtacha) tiplarni ajratdi.
Badiiy tip – bu tipdagi bolalarda birinchi signal sistemasi ikkinchi signal sistemasidan ustundir. Bu tipga kiruvchi odamlar atrof muhitni, tashqi dunyosi simoli qabul qilish xissiyotlar orqali taffakur qilishi xosdir.
Fikrlovchi tip – bu tipdagi vakillarida ikkinchi signal sistemasi birinchi signal sistemasidan ustindir va ular uchun abstrakt tafakkur xos.
O’rtacha tipdagi odamlarda ikkala signal tizimining muvozinati bilan tasniflanadi.
Bu tip ko’pchilikda uchraydi.
O’rtacha tip – bu tipdagi.
“Nerv sistemasini gigienasi”, “Insonlar aro psixogigienasi”, “Kun tartibi va ish qobiliyati”.
Bosh miya katta yarim sharlarini po’stlog’ini faoliyati odamning Aqliy ish qobiliyatini natijasidir. CHarchash va o’ta charchash holatini oldini olish o’quv-tarbiya jarayonining gigienik asoslarini tashqil etadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan olib borilayotgan ta’lim-tarbiya ishlari birinchi navbatda nerv sistemasiga ta’sir etadi va u orqali ma’lum yuklama mushak va boshqa tizimlarga ta’sir etadi. Buning natijasida ichki tizimlar faoliyatini o’zaro bog’liqligi va organizmning tashqi muhit bilan bog’lanishi bo’ziladi va toliqish vujudga keladi.
Toliqish – bu markaziy nerv sistemadagi o’zgarishlar bilan bog’lik bo’lib sinapedagi nerv impulьslarni o’tish tezligi vaqtinchalik buzilishi natijasida yuzaga keladi.
Nerv sistemasini holatiga, yuqlamalar hajmi hamda faoliyatni zerkalri bo’lishi ham toliqishni yuzaga keltiradi. Agarda organizm o’z vaqtida yetarlicha dam olmasa o’ta charchash holati yuzaga keladi.
O’ta charchashni asosiy belgilari xotira va e’tiborni pasayishi, uyquni buzilishi, bosh og’rig’i, ishtaxani yo’kligi va umuman organizmni turli noqulay omillarning ta’sirlariga bardoshligini kamaytiradi, kasalliklarga olib keladi.
Ish qobiliyati, oldimizda to’rgan vazifa bolaning ish qobiliyatini yuqori bo’lgan holatini uzaytirish, uning pasayib ketish vaqtini orqaga surish. O’ta toliqishga yo’l qo’ymaydigan sharoitlarni yaratishdan iborat. Buning uchun ishlash va dam olish rejimiga rioya qilish, zarur.
Bolaning ishchanlik qobiliyatini davrlari:
- ishga kirishi yoki fiziologik moslashish;
- ishchanlik holatini optimal davri;
- ishchanlik holatini susayshi davri;
- charchash yoki toliqish davri.
Psixogigiena deganimizda insonlar aro munosabatlarning hamda ta’lim tarbiya jarayonida bolalar sog’ligini saqlash va nevrozlarni oldini olishni tushunamiz.
Nevrozlar – bu nerv sistemasini faoliyatining vaqtinchalik susyishi (tormozlangan yoki qo’zgalgan turida).
Psixogigienaning amalga oshirish sabablari qo’ydagicha:
- bolaning ayrim har akteriologik fazilatlarini ustunrok bo’lishi;- xaddan tashqari kuchli (jismoniy, psixik va ma’naviy) ta’sir etish;
- fobilarni mavjudligi (qo’rqish, cho’chish hamma narsadan shubhalanish);
- didaktogen nevrozlarni ya’ni tarbiyachi va ota-onalar;
- deprivatsiya holati (kam muloqatli bo’lish yoki mulokatga chanqoq bo’lishi);
- ota-onalarning pedagogik saviyasini oshirish, oilani MTM bilan hamkorligda ish olib borish;
- chiniqtirish, jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ulantirish;
- turli xil kasalliklarni oldini olish;
- optimal mikroklimatik va psixologik muhitni yaratish;
- kun tartibini asosiy printsiplariga rioya qilish va h.q.