Mavzu : Òzbekistonda milliy va davlat bibliografiyasi. Retrospektiv bibliografiya qòllanmalar mundarija kirish I bob o’zbekistonda milliy va davlat bibliografiyasi

Bibliografik qo‘llanmalar —minglab bibliografik yozuvlarning ma’lum bir tartibda bir joyga to‘plangan shakli, fikrlarning umumiyligi, kitobxonlik maqsadi aks etayotgan hujjatlarning mazmuniga ko‘ra turli xil usulda amalga oshiriladi. Hozirgi paytda an’anaviy bibliografik qo‘llanmalardan tashqari elektron ko‘rinishdagi bibliografik qo‘llanmalar ham yaratilmoqda.
Òafsiv boshi—bibliografik yozuv elementi bo‘lib, bibliografik tavsif boshida joylashadi va bibliografik qidirishning asosini tashkil etadi. Qo‘llaniladigan tavsif boshi hujjat yoki uning qismi haqidagi ma’lumot xarakteriga ko‘ra har xil bo‘ladi:

1. 
   Shaxs nomini ko‘rsatuvchi;
   
2. 
   Òashkilot nomini ko‘rsatuvchi;
   
3. 
   Qisqartirilgan sarlavhani ko‘rsatuvchi;
   
4. 
   Hujjat turini anglatuvchi;5. Geografik nomini anglatuvchi.⁷
   

Yakka muallif haqidagi tavsif boshi alohida muallif yoki hammuallif nomini aks ettiradi. Mualliflar jamoasi haqidagi tavsif boshida doimiy yoki vaqtinchalik xarakterga ega bo‘lgan nashr uchun mas’ul tashkilot nomi beriladi. Òavsif boshida mamlakat nomi, alohida qayd etish lozim bo‘lgan hujjat turi, (masalan, rasmiy nashrlar — hukumat qarorlari, buyruqlari, farmonlari) ko‘rsatiladi.
Bibliografik tavsif—belgilangan ma’lum bir qoidaga ko‘ra nashr haqidagi umumiy va xususiy ma’lumotlarni aks ettirish maqsadida, ma’lum bir ketma-ketlikda bir qancha bibliografik elementlardan tashkil topgan tavsif sohalari yig‘indisi. Bu tavsifdan muallif, sarlavha, unga taalluqli ma’lumotlar, mazmuni, ahamiyati va maqsadi, nashr turi, hajmi va boshqa xususiyatlari haqida ma’lumot olish mumkin. Kutubxonachilik-bibliografik amaliyotida elementlar tarkibi, to‘laligi va tavsif obyektiga ko‘ra turli xil bibliografik tavsif qo‘llaniladi.
Monografik tavsif—bir asar tafsivi bo‘lib, u vazifasi yoki mazmuniga ko‘ra bir xillikni tashkil etuvchi bir yoki bir necha elementdan iborat tuzilma (masalan, chiqish ma’lumotlari sohasida nashr joyi, nashriyot yoki bosmaxona nomi, nashr yili) beriladi. Elementlar majburiy yoki fakultativ (yordamchi)ga ajratiladi. Òo‘liq tavsif o‘zida hamma majburiy va fakultativ elementlarni aks ettirsa, qisqa tavsif faqat majburiy elementlarni aks ettiradi. Majburiy elementlar hujjat haqidagi asosiy ma’lumotlarni, fakultativ esa hujjat haqidagi qo‘shimcha axborotni beradi (masalan, kitobxon guruhi, illustratsiyasi, chizma, kartalar haqida).