Mavzu: 1 Velosport sport turining tarixi. Velosipedni ishlab chiqish va takomillashtirish tarixi
Download 189.74 Kb. Pdf ko'rish
|
1 AMALIY
- Bu sahifa navigatsiya:
- Velosipedning ixtiro etilish tarixi.
Mavzu:1 Velosport sport turining tarixi. Velosipedni ishlab chiqish va takomillashtirish tarixi 1.1. Velosiped sportining rivojlanish tarixi Velosiped sporti boshqa ming yillik tarixiga ega boigan Olimpi- ya sport turlariga qaraganda, bor yo‘g‘i XIX asming oxirida tashkil topgan. Lekin velosiped sportining yoshligiga qaramasdan u 1896 yil Gretsiyaning Afina shahrida o‘tkazilgan I Olimpiya o‘yinlarining dasturiga kiritilgan. Velosiped sporti davriy sport turi bo‘lib, o‘z ichiga shosse, trek, mauntenbayda, BMX, velotrial, figurali uchush va velobol o‘yini bo‘yicha sport musobaqalarini o‘z ichiga oladi. Velosipedda shamol, yomg‘irda uchish, poygalarda qiyinchiliklami yengib o‘tish (tepaga ko‘tarilish, tik qoyalardan tushish), musobaqa masofasida betinim diqqatni va tezkor harakatlarga tayyorlikni talab etuvchi, doimiy taktik raqiblik velosipedchilardan qat’iyat, jasorat, topqirlik, faol- lik va g‘alabaga intilish kabi muhim xususiyatlami tarbiyalaydi va shakllantiradi. Velosipedning ixtiro etilish tarixi. Insonning mushak kuchi ev a z ig a g ‘ild ira k la rd a h ara k a tla n ish g ‘oy asi o ‘r ta as rla rd a paydo b o i g a n . Inson tom onidan h a rak a tg a k e ltirilu v c h i 2, 3 v a 4 g ‘ildirakli turli arava va kajavalar bir vaqtning o‘zida Rossiyada, Fransiyada, Angliyada va boshqa mamlakatlarda paydo bo‘ldi. U vaqtda bunday aravalar velosfera deyilib, uni harakatga keltiruvchi inson esa velo- sipedchi deb atalar edi. “Velosiped” nomi ikkita lotincha so‘z “velocis” - tez, tezkor va “pes (pedis)” - oyoq yuzi so‘zlaridan tashkil topgan bo‘lib, to‘g‘ridan- t o ‘g ‘ri ta rjim a q ilg a n d a “te z k o r o y o q ” m a ’n o sin i anglatadi. Velosipedning kashf etilishiga ko‘pgina ixtirochi va muhandislar qo‘l urgan. Va shunga doir turli g‘oyalar bugungi kunga qadar ham davom etib kelayotgan izlanishlar velosipedni rivoj lanishiga ta’sir etib kelmoqda. Birinchi velosipedga o‘xshash chizmalami XVI asr- ning buyuk olimi bo‘lgan Leonardo da Vinchi o‘z mehnatlarida ifo- dalab ketgan. 1800-1801 yillarda Urallik burlak Ye.M. Artamonov “samokat” - o‘ziyurar deb atalgan dunyodagi birinchi ikki g‘ildirakli velosipedni yasagan. Ye.M. Artamonov samokati temirdan yasalgan bo‘lib, og‘irligi 40 kg dan ortiq edi. Uning oldingi g‘ildiragi katta, orqa g‘ildiragi esa kichkina bo‘lib, oldingi g‘ildiragida shatun va p e d a l - te p k ila r jo y la s h g a n edi. 0 ‘rg im c h a k n om ini o lgan b u v e lo siped rul va egarga ega bo‘lib, uning yerdan balandligi 1,5 metmi tashkil etgan. G ‘a rb d a v e lo sip e d ilk b o r 1808 y ild a p a y d o b o ‘lgan. P a rijd a ikki g ‘ild ira k d a n v a u la m i b ir-b irig a b o g ‘lovchi ta x ta li u m u rtq a d a n tashkil topgan yog‘och mashina yasalib, inson unda tik o‘tirib, vaqti-vaqti bilan oyoqlari bilan yerdan itarilib, faqat oldinga qarab harakatlanishi mumkin edi. 1817 yilda nemis ixtirochisi Karl Dreys tomonidan “yurish uchun mashina” deb atalgan birinchi samokat yaratilgan. Bu mashina rul va egarga ega bo‘lib, ixtirochi nomi bilan “drezina” deb ataldi. 1818 yilda bu ixtiroga patent berildi. 1855 yilda velosipedni harakatdan to‘xtatuvchi (tormozlar) paydo bo‘ldi. 1867 yilda ingliz ixtirochisi Madizon va amerikalik Kanels sim- li g ‘ild ira k k e g ay larin i ix tiro etishdi. K e g a y li v e lo sip e d g ‘ild irak lari- ning kashf etilishi velosiped rivojlanishidagi muhim bosqichga aylan- di. Bu muvaffaqiyatli ixtirochi Kauper tomonidan 1867 yilda taklif etilgan va bir yildan so‘ng velosipedchilarda velosiped ramasi paydo boiishiga olib keldi. 1860 yillaming oxirida ingliz ixtirochisi Louson 9 zanjirli uzatma ixtiro etdi. Shunday qilib, 1869 yilni zanjir uzatma- li velosiped paydo boigan yil deb hisoblash mumkin. Shu davrda “0 ‘rg im ch ak ” deb atalu v ch i - ta k o m illa sh tirilg a n o ld in g i g ‘ildiragi katta boigan velosiped yaratilib, unda uchish xavfli edi, biroq oldingi v a o rq a tish li g ‘ild ira k la m in g n isb ati 1:1 ta sh k il etu v ch i z a n jir u zat- m a li v e lo sip e d d a n k o ‘ra u n in g h a ra k a tla n ish i te z ro q b o i i b , “0 ‘rgim - chak” velosipedida tezlik 25 km/soat ni tashkil etar edi. Velosipedni mukammallashtirishdagi haqiqiy to‘ntarilish 1885- 1888 yillarda, shotlandiyalik Boyd Danlop ixtiro qilgan kauchuk- li sh in alar ixtiro etg a n d a so d ir b o i d i . Ilg ari p a te n tla n g a n rezin a- li shinalarga qaraganda ular texnik ravishdan mukammalroq va ishonchliroq edi. Bir yildan so‘ng pedalli tormozlar va erkin harakat mexanizmi ixtiro etildi. Bu mexanizm velosiped o‘zi aylanayotgan vaqtida ham pedallami aylantirish imkonini berdi. Taxminan shu vaqtda qo‘1 tormozi ham ixtiro etildi, biroq u ancha keyinroq qoilana boshlandi. 1903 y ild a ch arx d a n c h arx g a o ‘tk a zg ich “p l m e t a r ” m o sla m a ixtiro etildi, lekin bu moslama XX asming o‘tizinchi yillarida qu- rilayotgan aftomobil yoilarida yurish tezlikni oshirish uchun kerak boiib, sekin-asta keng diqqatga sazovor boidi. Bugungi tezlikdan tezlikka o‘tkazish mexanizimining o‘xshashi 1950 yilda italiyalik velopoygachi va velosipedlami ishlab chiqaruvchi Tullio Kampanyolo tomonidan ixtiro etildi. 1974 yilda velosipedlar titandan, bir yildan keyin esa ugleplastikdan ishlab chiqarila boshlandi. Hozirgi kunda velosiped tuzilishiga uning mustahkamligini, yengilligini, tashqi ko‘rinishini yaxshilashga va unda yuqori tezliklarga erishish imkonini berishga qaratilgan ko‘pgina yangiliklar kiritilmoqda. Qisqa mud- dat ichida velosiped transport, dam olish va sport vositasi turining biriga aylandi. Download 189.74 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling