Мавзу 11. Лойиха тавакалчилигини бошкаруви, 11. 1Асосий тушунчалар: хатар ва ноаниқлик

Г
2
 = Х(х - х
ўр
)
2
н \Хн, 
бу эрда Г
2
–дисперсия (тарқалиши); 
Х-ҳар бир кузатув иши учун кутилган қиймат; 
х
ўр
- кутилган ўртача қиймат; 
н- кузатувлар сони. 
Стандарт оғишқуйидаги формула билан белгиланади: 
Г = ВХ (х - х
ср
)
2
 \ Х п, 
бу эрда Г - стандарт оғиш. 
Тенг частоталар билан, бизда алоҳида ҳолат мавжуд: 
Г
2
 = Х(х - х
ўр
)
2
 \ п, 
Г =Вх (х - х
ўр
)
2
\п 
Стандарт оғиш номланган миқдордир ва ўзгарувчан характеристиканинг 
ўлчами бир хил бирликларда кўрсатилади. Дисперсиён ва стандарт оғиш 
мутлақ ўзгарувчанлик чоралари. 
Таҳлил қилиш учун ўзгариш коеффитсиенти қўлланилади. Ўзгаришлар 
коеффитсиенти стандарт оғишнинг арифметик ўртача қийматига нисбати 
бўлиб, олинган қийматларнинг сапмалар даражасини кўрсатади: 
В = 0\Х
ўр
-100, 
бу эрда В - ўзгарувчанлик коеффитсиенти, %; 
Г– стандарт оғиш; 
Х
ўр
- кутилган ўртача қиймат. 
Ўзгарувчанлик коеффитсиенти нисбий қийматдир. Шунинг учун унинг 
ўлчами ўрганилган кўрсаткичнинг мутлақ қийматларидан таъсирланмайди. 
Ўзгариш коеффитсиенти ёрдамида турли ўлчов бирликларида ифодаланган 
белгиларнинг 
ўзгарувчанлигини 
солиштириш 
мумкин. 
Ўзгариш 
коеффитсиенти 0 дан 100% гача ўзгариши мумкин. Коеффитсент қанчалик 
катта бўлса, ўзгарувчанлик қанчалик катта. Турли хил ўзгарувчанлик 
коеффитсиентларини қуйидаги сифатли баҳолаш белгиланди: 10% гача - заиф 
ўзгарувчанлик; 10 - 25% - ўртача ўзгарувчанлик; 25% дан ортиқ - юқори 
ўзгарувчанлик. 
 
11.3. Инвестиция хатарларини баҳолаш моделлари 
Замонавий методологияда инвестиция хавфини баҳолашнинг бир неча 
моделлари мавжуд. Хатарларни баҳолашнинг симулятсия модели барча 
вариантлар учун пул оқимларини ва кейинги ҳисоб-китобларни (аниқ жорий 
қиймат) тузатиш билан боғлиқ. Ҳар бир лойиҳа учун унинг учта ривожланиш 
вариантлари қурилади: умидсизлик, энг яхши ва оптимистик; ҳар бир вариант 
учун аниқ жорий қийматнинг тегишли кўрсаткичи белгиланади, кейин ҳар бир 
лойиҳа учун ушбу кўрсаткичнинг кўлами сканер ва ноумидлик вариантлари 

---

кўрсаткичлари ўртасидаги фарқ сифатида ҳисобланади. Икки қиёсли 
лойиҳалардан, бугунги кунда аниқ жорий қийматдаги ўзгариш оралиғи бўлган 
лойиҳа хавфлироқ ҳисобланади. 
Хатарни баҳолашнинг симулятив модели: