Мавзу 11. Лойиха тавакалчилигини бошкаруви, 11. 1Асосий тушунчалар: хатар ва ноаниқлик

Р(НПВ)=НПВо - НПВп, 
бу эрда Р(НПВ) - ўзгаришлар доираси; 
НПВо –оптимистиc вариантдаги соф жорий қиймат; 
НПВп - пессимистик вариантдаги соф жорий қиймат. 
Нақд пул оқимини ўзгартириш усули ҳар бир йил ва ҳар бир лойиҳа учун 
маълум миқдорда пул тушумлари юзага келиши эҳтимолини тахмин қилади. 
Шундан сўнг, янги лойиҳалар тузатилган пул оқимлари ставкалари асосида 
тузилади ва улар учун аниқ жорий қиймат ҳисобланади. Тузатилган пул 
оқимлари энг юқори аниқ жорий қийматга (соф келтирилган қийматга) эга 
бўлган лойиҳага устунлик берилади. 
Пул оқимларининг ўзгаришлари: 
НПВ= -И+£Инн*он\(1+и)
н
, 
бу эрда НПВ - хатарларни тузатилган пул оқимлари бўйича ҳисобланган 
соф жорий қиймат; 
Инн - давр фойдаси; 
И - инвестициялар; 
он - маълум бир даврда фойда олиш эҳтимоли; 
и –дисконтлаш ставкаси; 
н –даврларнинг сони. 
Дисконтлаш коеффитсиенти (ставкаси) хавфини тартибга солиш 
усули суғурта мукофотининг хавф-хатарсиз имтиёзли коеффитсиентга 
қўшилишини ва лойиҳанинг соф жорий қийматини янги чегирма омили 
ҳисоблаб чиқишни назарда тутади. Юқори аниқ ҳозирги қийматга эга лойиҳа 
энг мақбул ҳисобланади: Агар 
НПВа(иа)>НПВв(ив),буълса "а" лойиҳаси қабул қилинади 
бу эрда НПВа(иа) -"а" лойиҳасининг соф жорий қиймати, 
таваккалчиликка мослаштирилган ҳисоблаш ставкаси бўйича ҳисобланади; 
НПВв(ив) - "б" лойиҳасининг соф жорий қиймати, таваккалчиликка 
мослаштирилган ҳисоблаш ставкаси бўйича ҳисобланади; 
и = СС + хатар учун мукофот, унда СС - капиталнинг қиймати. 
11.4. Лойиҳа хатарини бошқариш 
Молиявий хатарлар турли воситалар орқали ҳал этилади. Молиявий 
таваккалларни бартараф этиш воситалари уларни олдини олиш, ушлаб туриш, 
узатиш, даражасини пасайтириш ҳисобланади. Хатарни олдини олиш хавф-
хатарли воқеадан оддий тўсқинликни билдиради. Бироқ, тадбиркорлик 
субъекти учун хавфдан қочиш кўп ҳолларда даромаддан воз кечишни 
англатади. Хатарни ушлаб қолиш - бу хавфни инвесторга қолдириб қўйиш 
демакдир, яъни. унинг масъулияти ҳақида. Шундай қилиб, инвестор, шовқин 
капитали инвестиция, олдиндан ишонч ҳосил қилади, у ўз маблағлари билан 
хавф капитали мумкин бўлган зарарни қоплаши мумкин. Хатарларни 

---

ўтказиш инвесторнинг молиявий хатар учун жавобгарликни бошқасига, 
масалан, суғурта компаниясига топширилишини англатади. Бундай ҳолда, 
хавфни ўтказиш молиявий хавфни суғурталаш йўли билан юзага келди. 
Хавфни пасайтириш - ёъқотиш эҳтимоли ва ҳажмини камайтириш. Молиявий 
таваккални ҳал қилишнинг муайян воситасини танлашда инвестор қуйидаги 
тамойиллардан келиб чиқиши керак: 
- ўзингизнинг сармоянгиздан кўра кўпроқ хавф қила олиш мумкин эмас; 
- хавфнинг оқибатлари ҳақида ўйлаш керак; 
- кичик учун катта хавф қилиш мумкин эмас. 
Биринчи 
тамойилнинг 
амалга 
оширилиши 
сармояларни 
инвестициялашдан олдин инвесторга керак: бу хатар бўйича мумкин бўлган 
максимал зарар миқдорини аниқлаш; сармоя киритилган капитал миқдори 
билан таққослаш; уни ўзининг барча молиявий ресурслари билан таққослаш 
ва ушбу капиталнинг ёъқолиши инвесторнинг банкротлигига олиб 
келмаслигини аниқлаш. 
Капитал қўйилмалардан тушган зарар миқдори ушбу капитал ҳажмига 
тенг бўлиши мумкин, ундан кам ёки ундан кўп бўлиши керак. Тўғридан-тўғри 
инвестициялардаги ёъқотишлар одатда корхоналар маблағлари ҳажмига тенг. 
Инвестор талабга жавоб бўлган бизнесда 100 млн. сўм инвестиция қилди. Иш 
тугади. Инвестор 100 млн. сўмни ёъқотди. Бироқ, пулнинг сотиб олиш 
қобилиятининг пасайиши, айниқса, инфляцияни ҳисобга олган ҳолда, ёъқотиш 
ҳажми инвестиция қилинган пул миқдоридан катта бўлиши мумкин. Бундай 
ҳолатда мумкин бўлган зарарнинг миқдори инфляция индексини ҳисобга 
олган ҳолда аниқланиши керак. Агар инвестор йилига 500 мингта шартли 
бирликни қабул қилиш умидида 2018 йилда хавфли бизнесда 100 минг шартли 
бирликни маблағ билан инвестиция қилган бўлса, бу иш банкрот бўлган ва 
пулни қайтармаган бўлса, зарарни 2018 йилги инфляция кўрсаткичи (22%) 
билан хисоблаш керак, яни 2200 минг шартли бирлик (22 • 100) мавжуд. 
Портфел инвестициялари, яъни иккиламчи бозорда сотилиши мумкин 
бўлган қимматли қоғозларни сотиб олиш билан зарарнинг миқдори одатда 
сарфланган капитал миқдоридан кам бўлади. Мумкин бўлган максимал 
ёъқотиш даражаси ва инвесторнинг ўз молиявий ресурслари миқдори 
банкротликка олиб келадиган хавф даражасини ифодалайди. У хатар даражаси 
(коеффитсиенти) билан ўлчанади: