Mavzu №14. Nashriyot tizimida qo’llanilarigan PageMaker dasturi va uning imkoniyatlari

Mavzu №14. Nashriyot tizimida qo’llanilarigan PageMaker dasturi va uning  
imkoniyatlari 
Reja:  
1.  
Nashriyot tizimlari. 
2.  
PageMaker dasturi 
3.  
PageMaker dasturi imkoniyatlari 
   4. . MS Publisher dasturi va uning imkoniyatlari

Keyingi paytlarda turli korxonalarda kichik nashriyotlar paydo bo’la boshladi.  
Kichik nashriyot deganda, shaxsiy komp’yuter bazasida, turli tez chop qiluvchi va  
boshqa qo’shimcha qurilmalar orqali bosma mahsulotlari (kitob, oynoma, jurnal,  

broshyuralar, prospektlar va hokazo) chiqarish tushuniladi.bunda bo’lajak bosma

mahsulotlari komp’yuterda tayyorlanadi, ya’ni komp’yuter varaqlash, asl maketlash
ishlari ham komp’yuterda bajariladi. Rizograf esa asl maket shaklida komp’yuterda
tayyorlangan, chop qilish uchun ishlatiladi va u minutiga o’rtacha 130 sahifani chop
qilishi mumkin. Rizograflarning turli xillari mavjud. Ular rangli bo’lib, turli chop qilish  
tezligiga ega bo’ladi. 
Nashriyot sohasida ishlatiladigan matn muharrirlari shu soha uchun yaratilgan  
maxsus dasturlar bo’lib, ular kichik nashriyotlar yordamida gazeta-jurnallar, kitoblar,  
turli reklama mahsulotlari tayyorlashga mo’ljallangan. Kichik nashriyot deganda,  
shaxsiy komp’yuter dasturiy texnik vositalari hamda turli- tuman chop qiluvchi va
boshqa qo’shimcha qurilmalar orqali bosma mahsulotlar tayyorlash jarayoni  
tushuniladi. Bunda bo’lajak bosma maxsulotlar kkda tayyorlanib, bu matnni terish,  
tekshirish va tahrirlashdan to maketlashgacha bo’lgan bosqichlarni o’z ichiga oladi.  
Keyinchalik maket lazer printerda bitta asl nushada chop etib olinadi va undan so’ng  
tayyorlangan hujjatning maketi rizograf deb nomlanuvchi maxsus qurilma yordamida  
ko’paytiriladi. Kichik nashriyot bulardan tashqari muqovalovchi, broshyuralovchi va  
kesuvchi qurilmalar bilan ham ta’minlangan. 
Sifatli va asl maketlarni tayyorlash uchun bir qancha turdagi nashriyot  
tizimlaridan foydalanadi. Ularga misol qilib Page Maker, Ventura Publisher, Post  
Script, QuarkXPress, TEX, LATEX nashriyot tizimlarini keltirishimiz mumkin. 
Shulardan biri va keng miqyosda ishlatiladigani Page Maker dasturlar paketi  
kitoblar matnini terish, taxrirlash, ko’rib chiqish va chop qilishda juda qulay vosita  
hisoblanadi. Ventura Publisher esa gazeta- jurnallar matnini terish va chop etishga  
mo’ljallangan. Uning yordamida matnni sahifalarga bo’lish, matn bo’laklarini zarur  
joylarga joylashtirish (Komponovka) va shunga o’xshash ushbu sohada ko’plab  
ishlatiladigan amallarni tez va qulay amalga oshirishi mumkin. 
Turli formulali matnlarni (masalan, matematika, fizika, ximiya fanlariga oid)  
tayorlashda TeX va uning keyingi versiyalari bo’lgan LATeX taxrirlovchi dasturlardan  
keng miqyosda foydalaniladi. Page Maker dasturi Page Maker Aldus Corporation  
firmasi tomonidan yaratilgan keng imkoniyatli va qulay dasturdir. Uning ishlashi  
Microsoft Windows operatsion sistemasining to’liq versiyasi bo’lishini talab qiladi.  
Page Maker dasturi fayl va kataloglar bilan ishlaydi. Fayl nomi esa .pub kegaytmasi  
yordamida yoziladi. Boshqa katalogga o’tish uchun sichqoncha ko’rsatkichini tegishli  
belgiga keltirib (vertikal simvolga) uning chap tugmasi ikki marta bosiladi. 
Shundan so’ng ro’yxatdan kerakli katalog nomi tanlanib, tugmachani ikki marta  
bosish orqali ishga tushiriladi. Shuni ham aytib o’tish kerakki, nashriyot tizimlarining  
asosiy vazifasi nashrni tayyorlashda tez takrorlanuvchi amallarni iloji boricha ko’proq  
darajada avtomatlashtirishdir. Ularning afzalligi esa nashr sahifasi va uning umumiy  
ko’rinishini tayyorlashdagi qulaylik hamda o’zgartirishlar kiritishning osonligi va vaqt  
tejalishidir. 
Nashr sahifasining umumiy ko’rinishini tayyorlashda xususiy komp’yuterdan  
foydalanish maqsadga muvofiqdir. Asl nusxa maketini bosib chiqarish uchun esa  
lazerli yoki post skript printeridan foydalanish ma’quldir. Matn va suratlar komp’yuter  
xotirasiga oldindan kiritilishi lozim. Nashr asosiy elementlarini komp’yuterda  

73
saqlashning asosiy afzalligi shundaki, matnni to’g’ridan-to’g’ri harf terish qurilmasiga

berish mumkin, shunda matn bilan suratlarni mos joylarga qo’lda joylashtirishga
ehtiyoj qolmaydi. Page Maker Aldus Corporation firmasi tomonidan yaratilgan keng  
imkoniyatli, qulay nashriyot sistemasidir. AQSh firmasining evropa bo’limi 1989 yil  
sentyabr oyida Page Maker dasturining ruscha variantini e’lon qildi. 
Page Maker dasturining ishlashi uchun Microsoft Office dasturining to’liq  
versiyasi bo’lishi talab qilinadi. Shaxsiy komp’yuterning operatsion sistemasi bilan  
tanish bo’lgan foydalanuvchi diskning formatlash, fayl nushasini hosil qilish, faylni  
o’chirish, uni bosib chiqarish yoki dasturni ishga tushirish buyruqlarini albatta bilishi  
kerak. Windows muhiti operatsion sistemaning qobig’i hisoblanib, foydalanuvchi  
uchun operatsion sistemaning barcha imkoniyatlarini uning buyruqlarini yoddan  
bilmasdan turib ishga tushirishga imkon beradi. 
Page Maker dasturi yordamida nashr sahifasini ekranda ko’rish va unga chop  
qshgangunga qadar tegishli tuzatishlar kiritish mumkin, Barcha kerakli o’zgartirishlar  
kiritilagndan so’ng, asl nusha maketi harf terish qurilmasiga uzatiladi yoki lazerli  
printerda bosib chiqariladi. Har qanday hujjatni nashrga tayyorlashda quyidagi ishlarni  
bajarishga to’g’ri keladi: 
•Taxrirlangan qo’lyozma elementlarini oxirigacha tayyorlash; 
•Kerakli surat, belgi va chizmalarni yaratish va joylashtirish; 
•Original maket (asl nusha) ni tayyorlash. 
Ko’rsatilgan rejani amalga oshirishda va ar bir sahifaning umumiy ko’rinishini  
tayyorlashda Page Maker nashriyot dasturi ishlatilishi mumkin. 
Sahifani nashrga tayyorlash uchun qo’lyozmaning matn va suratlarini qanday  
tartibda joylashtirish masalasini hal qilish lozim bo’ladi. Ana shundan so’ng, Page  
Maker dasturi yordamida asl nusha maketi tayyorlanadi. Agarda qo’lyozma xajmi  
ma’lum bo’lsa, sahifaning katta- kichikligini, suratlar va chizmalar egallaydigan  
joylarni, har bir sahifadagi ustunlar sonini va matning bosib chiqarish ko’rinishini  
aniqlashimiz va sarlavhalarni turli ko’rinishlarda ko’rib chiqishiimz mumkin. Dasturda  
17 xil ko’rinishda to’g’ri chiziq, aylana va to’g’ri to’rtburchak belgilarini chizishimiz  
mumkin. 
Page Maker dasturi uchun boshlang’ich matnni ixtiyoriy matn muharririda  
tayyorlash mumkin. Lekin bu muharrirlar yordamida bir sahifada turli shriftlarda matn  
yozish va shu kabi bir qancha amallarni bajarish ancha qiyinchilik tug’diradi. Nashriyot  
dasturlari esa matnni formatlashtirish uchun maxsus tuzilgan dasturlardir. Ushbu
dastur turli matn muharrirlarida tayyorlangan matnlar vositasida yakuniy matnni  
tayyorlaydi. Tayyorlangan matnni nashriyot dasturiga uzatishdan oldin albatta uning  
xatolarini tekshirish lozim, chunki nashriyot dasturida tuzilgan matnni yana qaytadan  
o’zgartirish uchun matn muharririga uzatish mumkin emas. 
Page Maker dasturi yordamida qo’lyozmani kiritish, tahrirlash, qo’lyozmani o’qib  
chiqish, maxsus simvollar bilan ishlash va har xil chizmalar chizish kabi amallarni  
bajarish mumkin. 
Page Maker dasturi matn muharririda yuborilgan sahifa raqamlari, kolontitul va  
matnning o’ng chegarasi kabi formatlash elementlarini qabul qilmaydi. Lekin u
quyidagilarni qabul qiladi: 

74
•

Shriftlar(garnitura va kegl’), interlinyash, bosh harf va kichik harflar,
qo’shtirnoq va tire simvollarini avtomatik ravishda moslashtiradi; 
•
Matn muxaririda o’rnatilgan char chegara o’zgarishsiz qoladi. Page Maker
dasturi matn satrini ustun kengligida ajratadi; 
•  
Matnning chap va o’ng chegaralari Page Maker dasturi o’rnatgan ustunlar  
chegarasiga asosan hisoblanadi. Masalan, matnlar faylida chap chegara 1 dyuym qilib  
belgilangan bo’lsa, u holda Page Maker dasturi matnni joylashtirishda ustunning chap  
tomonidang 1 dyuym joy qoldiradi; 
•  
Enter va Return klavishlarining bosilishi holati paragrafning oxiri deb qabul  
qilinadi; 
•  
Tabulyatsiyaning ichki simvollari matnni yoki jadval ustunlarini tekislash uchun  
ishlatiladi. Rage Maker dasturida ustunning bitta satridagi tabulyatsiya simvollarining  
soni yigirmatadan oshmasligi kerak