Mavzu №15 turg’unlik davrini kesish jarayononing tezligiga bog’likligi reja

C_norm kattalikni kesish tezligining amaliy yoki normativ koeffitsienti, (11a) formulani esa normativ kesish tezligining amaliy formulasi deb ataymiz.

(8) va (11) formuladagi x_v va y_v kursatkichlar faqat t va S qiymatlarni chegaralangan diapazonda Uzgarishda taxminan doimiy buladi.

Normativlarda qabul qilingan Cv koeffitsientining va x_v, y_v daraja kursatkichlarining qiymatlari 11 jadvalda berilgan.

jadval-25

Ishlov beriladigan material	Keskich kesuvchi qismining materiali	Plandagi yordamchi burchak	Surish va kesish chuquriligi	Koeffitsient qiymati, daraja kursatkichi
				Cv	Xv	Yv	m
Uglerodli va legirlan gan pulat	*/ R18	>0	S<0.25 S<0.25	87.5 56	0.25	0.33 0.66	0.125 -/-
(Issiqbardoshlardan tashqari)= 75 kgs/mm	Qattiq qotishma		S<0.3 0.3 S>0.75	273 227 221	0.15	0.20 0.35 0.45	0.2 -/- -/-
	TSM332	=0	tt>S S<0,3 t<5 S>0,3 t<7	292 -/- 530 -/- 700 -/-	0,30 0,15 0,19 -/- 0,08 -/-	0,15 0,30 0,37 -/- 0,08 -/-	0,18 -/- 0,24 -/- -/- -/-
Issiqbardosh pulat X18N9T	R18 Qattiq qotishma	1>0		25,9 96	0,2	0,55 0,45	0,15
Kul rang chuyan N190	Qattiq qotishma		S<0,4 S>0,4 tt>S	292 243 324 -/-	0,15 -/- 0,40 0,20	0,20 0,40 0,20 0,40	0,2 -/- 0,28 -/-
				-/-	-/-	-/-	-/-

Plandagi asosiy burchak 10 dan 90 gacha bulgan chegarada Uzgarish mumkin. Maxlumki, egilish va titrashlarni kamaytirish uchun kichik kattalikdagi detallarga ishlov berishda burchakni oshirishi kUzda tutiladi. Lekin bu burchakning katta qiymatlarida keskichning turg’unligi pasayadi. Pulatlarga tezkesar keskichlar bilan s > 0,25 mm/ayl surishda ishlov berishda (x_v=0,25; y_v=0,66):
; (161)

Bu formulaga muvofiq burchakni 45 dan 90 gacha oshishida kesish tezligi 13% pasayadi.

Biroq, xaqiqatda plandagi asosiy burchak kesish tezligiga kuchliroq ta`sir etadi. (18) formula faqat burchakni Usishida kesik qalinligini Usishini xisobga oladi.

Lekin bunda shuningdek kesuvchi qirraning ishchi uzunligi kamayadi, kesuvchi qirraning uzunlik birligiga tugri keluvchi kuch va issiqlik yuklanishlari oshadi, issiqlikni olib ketish yomonlashadi.

SHunday qilib burchakning qiymati kesish tezligiga katta ta`sir etadi. CHunki tezkesar keskichlar bilan pulatlarni yunishda plandagi asosiy burchakni 30 dan 90 gacha kattalashishi kesish tezligini deyarli ikki marta kamayishiga olib keladi. SHuning uchun kesish tezligini oshirish maqsadida juda qattiq materiallarga ishlov berishda ishlov berilayotgan detalning qattiqligiga yoki ishlov berishga qUyimga ruxsat etiluvchi burchakning mumkin bulgan kichik qyimatini qabul qilish tavsiya etiladi.

Plandagi yordamchi burchak kesish tezligiga burchakning yUnalishida ta`sir qiladi, lekin kichik darajada. eng katta tezlikka =10 bulganda erishiladi. Burchakni 45 gacha oshirish bilan tezlik 13 % gacha pasayadi. Burchakni kesish tezligiga ta`sirini, bu burchakning kichik qiymatlarida keskich chuqqisini mustaxkamligi oshishi va issiqlikni olib ketilishini yaxshilanishi bilan tushuntirish mumkin.

Oldingi burchak va oldingi yuzaning shakli, oldingi burchakni oshishi bilan kesish kuchi shuningdek xosil bUluvchi issiqlik miqdori xam kamayadi.

SHuningdek Utkirlik burchagini kamayishi bilan kesuvchi qirradagi issiqlikni olib ketish yomonlashadi va keskichning mustaxkamligi kamayadi. Xar qaysi ishlov beriladigan va asbobsozlik materiali uchun oldingi burchakning (yoki kesish burchagining) optimal qiymatlari mavjuddir, bunda keskich turg’unligi maksimal buladi. YUmshoq va qovushqoq materiallar uchun (masalan, kam uglerodli pulatlar) opt qiymati qattiq qotishmalar yoki mineralokeramika bilan qoplangan keskichlar bilan ishlashda oldingi burchaklarning optimal qiymatlari tezkesar keskichlarnikicha nisbatan 5 – 10 ga kichik buladi, chunki qattiq qotishmalar va mineralokeramika egilishga va sindirishga juda yomon qarshilik kUrsatadi. Murt materiallarga ishlov berishda (chuyan, murt, bronza) oldingi yuza pulatlarni yunishdagidan 5- 10 ga kichik olinadi, chunki sindirish yoki uvoq qirindilarini xosil bulishida bosim markazi kesuvchi qirraga juda yaqin buladi, bundan tashqari, ol dingi burchakning katta qiymatlarida ishlov berilgan yuzaning sifati yomonlashadi.

V_norm ni  burchakga bog’liqligi ifadalovchi formulalar yUq, normativlarda bu burchakning optimal qiymatlari tavsiya qilingan.

Kesish tezligi formulasiga faqat oldingi yuzaning shakliga bog’liq bUluvchi Kfv tugrilovchi koeffitsient kiradi.

Oldingi yuzaning asosiy shakli yoki mustaxkamlanuvchi ensiz faskali tekis yoki radiusli buladi (faska eni ffv=1 deb qabul qilingan. Faskasiz musbat oldingi burchakli keskichlar 5% gacha kichik tezlikga (K_fv=0,95) tekis oldingi qirrali va <0 burchak ostida charxlangan manfiy oldingi burchakli keskichlar esa 5% ga katta tezlikga (K_fv= 1,05) yUl qUyadi.

Biroq, manfiy oldingi burchakli keskichlar bilan ishlashda kesish kuchi keskin oshadi (ayniqsa Rx va Ry), shuning uchun bunday keskichlar bilan asosan mustaxkamlik chegarasi _v>1000 Mn/m (100 kgs/mm) bulgan pulatlarga va toplangan pulatlarga ishlov berishda, shuningdek _v>800 mn/m (80 kgs/mm ) pulatlarni zarblar bilan yunishda ishlash tavsiya etiladi.

Keskich chUqqisidagi yumaloqlanish radiusi oshishida kesish tezligini oshishi, plandagi asosiy burchakning Urtacha qiymatini kamaytirish bilan tushuntiriladi.

Ketingi burchak va kesuvchi qirraning qiyalik burchagi ketingi oshishida ketingi qirrani kesish yuzasi bilan tutatish maydoni kamyadi, natijada ketingi qirraga ta`sir etuvchi kuchlar kamayadi. Boshqa tomonidan burchakni oshishida Utkirlik burchagi kamayadi, issiqlikni olib ketish yomonlashadi, kesuvchi qism esa kuchsizlanadi, bu qattiq qotishmalar bilan ishlashda kesuvchi qirrani uvoqlanib ketishiga olib kelishi mumkin.

Kesuvchi qirraning qiyalik burchagini oshishi bilan keskichning kesuvchi qismini mustaxkamligi oshadi, chunki tushuvchi qirindini keskichning oldingi yuzasi bilan uchrashish nuqtasi va qirindininig bosim markazi kesuvchi qirradan ajralib chiqadi. Lekin bu bilan bir vaqtda Ry kuch keskin Usib ketadi.

Normativlarda  va  burchak qiymatlarini nisbatan tanlashini aniq tavsiyanomalar beriladi.  burchak toza va yarimtoza yunishda 10…12 chegaralarda va qora ishlov berishda manfiy burchagi ( - 2 dan – 4 gacha) tavsiya etiladi, qora yunishda +3 dan +5 gacha. Qattiq qotishmalar bilan pulatlarga _v=800…1000 mn/m (80…100 kgs/mm) ishlov berishda +10 tavsiya etiladi, toblangan pulatlarga ishlov berishda, shuningdek zarblar bilan ishlashda =+15 dan +20 gacha.

V_norm kattalikga ishlov beriladigan materialning mexanik xossalari: pulatlarga ishlov berishda chUzilishdagi mustaxkamlik chegarasi v, chuyan va bronzalarga ishlov berishda qattiqlik eng kup ta`sir kUrsatadi. CHunki pulat qattiqlikka taxminan proportsionaldir (0,35 – 0,36) NV, u xolda pulatlarga ishlov berishda V = F(v) bog’liqlikga Uxshash bUldai.

Biroq, ishlov beriladigan materialning mustaxkamlik xarakteristikalaridan tashqari V_norm ga uning boshqa xossalari: kimyoviy tarkibi va tuzilishi bilan bog’liq bulgan issiqlik Utkazuvchanlik parchinlishga qodirligi va xakazolar ta`sir qiladilar.

Bir xil v yoki NV qiymatlarida turli xil kimyoviy tarkibli pulat (masalan, legirlangan va uglerodli pulat) kesuvchi asbobga turli xil siyqalanuvchi ta`sirni Utkazadi, kesish xaroratida turli qattiqliga ega, keskichdan issiqlikni yomon yoki yaxshi olib ketadi va binobarin V_norm ning turli qiymatlariga yUl qUyadi.

Issiqlik Utkazuvchanlikni oshishida issiqlikni olib ketish yaxshilanadi va qirindi va keskichning kontakt yuzalaridagi xarorat kamayadi.

Xaqiqiy mustaxkamlik chegarasini oshishida, kesish tezligining pasayishi, qirindini xosil bulishida ajralib chiquvchi issiqlik miqdorini oshishi va kesish xaroratini kUtarilishi bilan chaqiriladi.

KUrsatilgan ishlov beriluvchi metallarning fizik xossalari ayniqsa, tezkesar keskichlar bilan yunishda V_norm kattalikga kuchli ta`sir etadi. Bu ta`sirni xisobga olish maqsadida barcha pulat markalarining ishlov beriluvchanligi buyicha guruxlarga bUlindi va xar qaysi gurux uchun (pulatlarga R18 keskichlar bilan ishlov berishda) bir xil v kattalikdagi berilgan gurux pulatlariga ishlov berishdagi tezlikni, uglerodli konstruktsion pulatlarga ishlov berish tezligiga nisbatini kUrsatuvchi koeffitsient aniqlandi.

Kesish tezligini pulat va qotishmalarning kimyoviy tarkibiga keltirilgan taxminiy bog’liqligi legirlovchi elementlarni Uzaro ta`sirini xisobga olmaydi. Kupchilik elementlar uchun bu ta`sirning sezilari darajada namoyon bUluvchi chegaralari xozircha Urnatilgani yUq.

Issiqbardosh pulatlarga va qotishmalarga ishlov berishda kesuvchi asbobning jadal eyilishi bilan bir qatorda kesuvchi qirralarni tez – tez uvalanishi kuzatiladi. Issiqbardosh qotishmalarni tuxtab – tuxtab kesish sharoitida qattiq qotishmali kesuvchi asboblar Urniga tezkesar kesuvchi asboblarni kullashga tugri keladi.

Tezkesar keskichlar bilan yunishda V_norm kattalik yana pulat xolatiga (issiq yumalatilgan yoki sovuq chUzilgan material) va termik ishlov berishga bog’liq buladi.

Tezkesar va qattiq qotishmali keskichlar bilan ishlov berishda ishlov beriladigan yuzada quyma qobiqni mavjudligi V_norm kattalikda kurinib turadi. Quyma qobiq kesish tezligini 10 – 12% ga bu qobiqda kuyib ketgan qoliplanuvchi materialning mavjudligi esa 40 - 50% ga kamaytirishga majbur etadi. Kuyma qobiqni ta`siri Kpv koeffitsient bilan xisobga olinadi.

Kesuvchi asbob ishchi qismining materialini sifatiga V_norm ni bog’liqligi K_iv koeffitsient bilan xisobga olinadi. R18 tezkesar keskichlar bilan pulatlarni yunishda V_norm kesish tezligi T5K10 keskichlar bilan yunishdagicha nisbatan taxminan 3 marta kichik, lekin bu nisbat doimiy emas: u kesikning qattiqligi va kesim Ulchamlariga bog’liq buladi.

C_v proportsionallik koeffitsientning qiymati quyidagi shartdan aniqlangan: tezkesar keskichlar bilan pulatlarga ishlov berish kup emulsiyali sovitish bilan (minutiga 10-15 litr), qattiq qotishmalar bilan yunishda esa sovitishsiz bajariladi.

Sovitishsiz pulatlarni tezkesar keskichlar bilan yunishda tugrilovchi koeffitsient kiritiladi K_covv=0,8.