Mavzu №15 turg’unlik davrini kesish jarayononing tezligiga bog’likligi reja

Tayanch iboralar: Kesish, xarakat, yuzalar, kesish elementlari, turg`unlik davri, normative turg`unlik, kesish tezligi, nisbiy kesish tezligi, asbobli sozlash, ko`rsatgich, nisbiy turg`unlik, unumdorlik, iqtisodiy.
Turg’unlik davrini buylama yunishdagi kesish tezligiga bog’liqligi. Turg’unlik davri (yoki oddiygina turg’unlik) deb qabul qilingan mezonga (kriteriya) muvofiq bUluvchi Utmaslanishi davrigacha (moment) ketma-ket ikkita charxlashlar orasidagi kesuvchi asbobning ishlash davomiyligicha aytiladi. Kesuvchi asbob tUxtovsiz yoki tuxtab-tuxtab ishlashi mumkin. Turg’unlik davri T ni V kesish tezligiga bog’liqligini kUrib chiqamiz. Utkazilgan tajribalar shuni kUrsatadiki, kesish tezligini oshishi bilan turg’unlik davrikup xollarda keskin ravishda kamayadi.

Umumiy kurinishda bu bog’liqlikni boshqa doimiy sharoitlarda quyidagi formula bilan ifodalash mumkin.

(114)

bu erda z > 1

Bu bog’liqlikni shuningdek quyidagi kurinishda xam ifodalash mumkin.
(115)

bu erda

z kattalikni nisbiy kesish tezligining kursatkichi, m kattalikni esa nisbiy turg’unlik kursatkichi deb ataladi.

(1) va (2) formulalardan kUrinadiki, agarda V₁ va V₂ kesish tezliklariga T₁ va T₂ turg’unlik davrlari muvofiq bUlsa, u xolda

(116, a)

(116, b)
(117)

(118)

(3) formula (turg’unlik davrining chegaralangan chegara qiymatlarida) berilgan turg’unlik davriga javob beruvchi kesish tezligini aniqlash imkonini beradi.

Misol uchun qandaydir V₁ kesish tezligida T₁ turg’unlik davri olingan bUlsin: qandaydir berilgan T₂ turg’unlik davriga javob beruvchi V₂ kesish tezligini topish talab qilinadi. (3 b) formuladan:

(119)

Bu formula kesuvchi asboblarni kesish xususiyatlarini solishtirma tajribalarda va turg’unlik bog’liqliklarini tekshirishda kup kullaniladi.

T-V bog’liqlik shuningdek kesuvchi asboblarning turg’unlik davrini optimal qiymatini aniqlash uchun asosiy bUlib xisoblanadi. z kursatkichning doimiy qiymatida logarifmik koordinatalarda (qUsh logarifmik setkada) qurilgan grafikda T-V bog’liqlik tik bulgan tugri chiziq bilan ifodalanadi (88, a shakl).

T-V tugri chiziq va abstsissa Uqining manfiy yUnalishi orasidagi tangens burchak (koordinata Uqlari buyicha bir xil logarifmik masshtablarda) (1) formulada z miqdoriy kursatkichga teng buladi.

(2) formula bilan ifodalangan teskari bog’liqlik logarifmik koordi-natalarda =arctgm burchak abstsissa Uqining manfiy yUnalishi bilan xosil bUluvchi qiya tugri chiziq bilan ifodalanadi. (shakl -88, b).