Mavzu-3: Umumiy yer bilimining maqsad va vazifalari. Tadqiqot usullari. Reja

Ekspeditsiya yoki dala usuli tabiiy geografiyaning asosiy usullaridan biridir. 
Geografik nazariyalar asosan dalada to’plangan ma’lumotlar asosida rivojlanadi. 
SHuning uchun mazkur usul antik davrdan to hozirgi davrgacha geografik ma’lumotlar 
olishning va tabiatni hamda xo’jalikni o’rganishning asosiy usuli bo’lib hisoblanib 
kelmoqda. Ekspeditsiyalar kompleks va maxsus qismlarga bo’linadi. Kompleks geografik 
ekspeditsiyalarda ma’lum bir hududning tabiiy yoki iqtisodiy geografik sharoiti har 
tomonlama to’la o’rganiladi. Masalan, Buyuk shimol ekspeditsiyasi (1733-1743), 
akademik ekspeditsiyalar (1768-1774) va boshqalar. Birinchi kompleks ekspeditsiya 
natijasida Kamchatka yarim oroli tabiati o’rganildi, Shimoliy Amerikaning shimoli-
g’arbiy qismlari ochildi, SHimoliy Muz okeani qirg’oqlari o’rganildi. Ikkinchi, ya’ni 
kompleks akademik ekspeditsiyalarda Rossiyaning turli qismlarini tabiati o’rganildi. 30-
yillardagi Tojik-Pomir kompleks ekspeditsiyasi, Xorazm ekspeditsiyalari ana shunday 
ekspeditsiyalardan bo’lgan. 
Mazkur ekspeditsiyalar tabiatni yoki xo’jalikni ayrim tarkiblarini hamda 
tarmoqlarini o’rganish uchun uyushtiriladi. Masalan, geologik qidiruv ekspeditsiyalarida 
hududning geologik tuzilishi va foydali qazilmalari, tuproqshunoslik ekspeditsiyalarida 
tuproqlar, landshaftshunoslik ekspeditsiyalarida landshaftlar o’rganiladi. Bundan tashqari 
muntazam ishlaydigan ekspeditsiyalar ham uyushtiriladi. Masalan, Tyan-Shan statsionari 
1945 yilda ochilgan. 
Kartografik usul har bir geografik tadqiqot ishlarida qo’llaniladi. Kartografik 
usul yordamida tabiiy va iqtisodiy sharoitning umumiy va xususiy tomonlari tavsiflanadi. 

---

Masalan, kompleks xaritalar, tabiiy xaritalar, geologiya, tuproq, o’simlik, landshaft, 
qishloq xo’jaligi, sanoat va boshqa xaritalar. 
Aerokosmik usullari ham tabiiy geografiyada keng qo’llaniladi, ular turli ilmiy 
ishlarda hamda xaritalar tuzishda foydalaniladi.